معرفی هفت کتاب درباره امام علی (ع)
این روزها بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم تا با زندگانی حقیقی حضرت علی علیه‌السلام آشنا شویم. ما در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که روایت‌های گوناگونی از دوره تاریخی زندگی امیر مومنان ارائه می‌شوند که گاه تناقض شدیدی با یکدیگر دارند و همدیگر را نفی می‌کنند. در این شرایط مطالعه منابع دست اول کتاب درباره زندگی و حکومت امام علی فرصت خوبی است تا با کنار هم گذاشتن قطعات پازل از ابعاد مختلف زندگی آن حضرت، به فهم عمیق و صحیحی از جایگاه ایشان برسیم. تا پایان این مطلب از چی کتاب همراه ما باشید تا ۷ کتاب از بهترین کتاب‌ها درباره حضرت علی علیه‌السلام را بشناسیم.
فهرست مطالب
الغارات | اولین کتاب درباره امام علی
مترجم: سیدمحمود زارعی
ناشر: بیان معنوی
تاریخ اولین چاپ: ۱۴۰۱
کتاب الغارات اولین بار به قلم «ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی» از علمای معروف شیعه نگارش شد. این کتاب به روایت اتفاقات دوره دوم حکومت حضرت علی و به‌خصوص مقطع تاریخی میان جنگ نهروان تا شهادت امام علی علیه‌السلام می‌پردازد. دوره اول حکومت امیرالمومنین که دو سال طول کشید به سه جنگ مهم جمل، صفین و نهروان گذشت؛ اما بیش از نیمی از دوره حکومت آن حضرت به پس از جنگ نهروان اختصاص دارد و به نام الغارات معروف است. دوره الغارات شامل حوادث و عبرت‌های مهمی از حکومت‌داری امیر مومنان و شیوه رفتاری مردمان آن روزگار است که کمتر به آن پرداخته می‌شود.
در این دوره معاویه با در دست داشتن حکومت شام، اعلام خلافت کرده بود و از هیچ غارت، حمله و تفرقه‌افکنی برای تضعیف حکومت امیرالمومنین علیه‌السلام دریغ نمی‌کرد. از طرفی ضعف ایمان و بصیرت یاران و مردم تحت حکومت علی علیه‌السلام نیز مزید بر علت شده و کار حکومت‌داری را بر حضرت دشوار کرده بود. با این توضیح باید متوجه شده باشید که با دوره تاریخی از تاریخ اسلام و شیعه روبه‌رو هستیم که مظلومیت امیرالمومنین به حد اعلای خود رسیده بود؛ اما تحقیق و مطالعه درباره نکات و شیوه سیاست‌ورزی حضرت در آن دوره به ما کمک می‌کند تا توشه‌ای برای حل مسائل روزگار خود برداریم. این کتاب درباره زندگی و حکومت امام علی ما را با ناگفته‌هایی از درایت و مسلک ولایت‌گونه امیر مومنان آشنا می‌کند که راه‌حل بسیاری از دغدغه‌های این روزهای ماست.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «یکی از مشکلاتی که پس از جنگ نهروان و نمایان شدن سستی یاران امیرالمؤمنین (ع) برای حکومت آن حضرت به وجود آمد، این بود که هرکس از اصحاب حضرت که خیانتی می‌کرد یا به دنیا گرایش پیدا می‌کرد، برای خود مأمنی سراغ داشت که از دست امیرالمؤمنین (ع) بگریزد و به آن پناه ببرد، که آن مأمن، شام و قرار گرفتن تحت حمایت معاویه بود. در نتیجه عده‌ای از اصحاب امیرالمؤمنین (ع) خیانت کرده و به سمت شام می‌گریختند…»
علی از زبان علی | کتاب درباره امام علی
نویسنده: محمد محمدیان
ناشر: دفتر نشر معارف
تاریخ اولین چاپ: ۱۳۹۶
کتاب علی از زبان علی کتابی ساده و روان برای شنیدن زندگی‌نامه علی علیه‌السلام از زبان خود ایشان است که با قلم محمد محمدیان به رشته تحریر در آمده است. این کتاب از اصول تاریخ‌نگاری یا معارف ولایی و قرآنی استفاده نمی‌کند؛ بلکه سعی دارد بر اساس گزارش‌های تاریخی و روایی، امیرالمومنین علیه‌السلام را معرفی کند. علی از زبان علی علیه‌السلام شامل ۱۰ فصل است که دوران زندگی در مکه، دوران زندگی در مدینه، دوران خلفای سه‌گانه، دوران خلافت امیرالمومنین، دوران جنگ‌های جمل و صفین، دوران حکمیت، دوران جنگ نهروان، دوران غارت‌ها و دوران شهادت را در بر می‌گیرد.
این کتاب از زبان اول شخص و بر پایه مستندات تاریخی تهیه و تنظیم شده است و ویژگی ممتاز آن این است که صمیمیت کلام آن باعث نشده تا پا به وادی تخیل بگذارد و از واقعیت تاریخ دور شود. در بخش‌هایی از کتاب که لازم بوده مطالبی به منظور روشن‌شدن بهتر موضوع بیان شود، با انتخاب رنگ و قلم متفاوت تلاش شده تا مطالب پیوست با سخنان حضرت اشتباه گرفته نشود و مخاطب کتاب بتواند کلام حضرت را از کلام نویسنده تشخیص دهد. این گونه شرح امانت‌دارانه سیر زندگی امیر مومنان از تولد تا شهادت و ارائه یک تصویر واقعی از زندگانی آن حضرت در این کتاب، جذابیت و درک محتوای آن را بیش از پیش می‌سازد. مطالعه این کتاب درباره زندگانی و حکومت امام علی را به هر ذهن جویای حقیقتی که مایل است در کتابی مختصر و مفید با سبک زندگی آن حضرت آشنا شود، توصیه می‌کنیم.
در بخشی از کتاب علی از زبان علی می‌خوانیم: «من علی فرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد، در روز سیزدهم رجب سال ۳۰ عام‌الفیل، در شهر مکه و در درون خانه کعبه متولد شدم. پدرم ابوطالب، چندین فرزند داشت و ازنظر معیشت در تنگنا بود. خویشان نزدیک به یاری وی شتافتند و هرکدام سرپرستی یکی از فرزندان او را برعهده گرفتند. از آن میان، رسول خدا (ص) مرا برگزیدند تا همچون عضوی از خانواده آن حضرت، در کنار ایشان و خانواده‌شان زندگی کنم.»
فروغ ولایت
نویسنده: جعفر سبحانی تبریزی
ناشر: موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع)
تاریخ اولین چاپ: ۱۳۹۴
کتاب فروغ ولایت در ۶ بخش به معرفی جایگاه پیامبر اسلام در تشکیل حکومت اسلامی و معرفی حضرت علی علیه‌اسلام به عنوان ولی مسلمانان می‌پردازد. نویسنده با تقسیم‌بندی دوران زندگی امام علی به بخش‌های زیر، مخاطب را با شخصیت حضرت آشنا می‌کند:
- دوران ولادت امام علی تا بعثت پیامبر
- دوران بعثت تا هجرت پیامبر
- دوران هجرت تا رحلت پیامبر
- دوران رحلت پیامبر تا آغاز خلافت امیر مومنان
- دوران خلافت تا شهادت امیر مومنان
آیت‌الله جعفر سبحانی در این کتاب سعی کرده است تا حد امکان با روایتی دور از اغراق و در عین اختصار با استناد به منابع مشهور تاریخی به بررسی ابعاد شخصیتی امام علی بپردازد. یک سوال حسرت‌برانگیز در طول مطالعه این کتاب درباره زندگی امام علی علیه‌اسلام مخاطب را با خود درگیر می‌کند و آن هم این سوال که: «با وجود چنین شخصیت عظیم و والامقامی، چطور مردمان آن روزگار ولایت حضرت را به کناری گذاشته و گرفتار انحراف شدند؟»
دولت آفتاب
نویسنده: مصطفی دلشاد تهرانی
ناشر: دریا
تاریخ اولین چاپ: ۱۳۸۷
کتاب دولت آفتاب چکیده‌ای از نحوه شکل‌گیری دولت حضرت علی علیه‌اسلام را بیان می‌کند. نویسنده برای درک بهتر موضوع از مباحثی مانند تعریف دولت و بیعت، جایگاه خلافت و ولایت و اهداف آن نیز سخن به میان می‌آورد. همچنین ویژگی‌ها و شرایطی را که امیر مومنان برای انتخاب زمامداران و دولت‌مردان حکومت خود در نظر داشته، بر می‌شمارد. در ادامه کتاب دولت آفتاب با استفاده از روایات و اسناد تاریخی، نظرات حضرت درباره نظام مالی و اقتصادی اسلامی، نظام حقوقی اسلامی، نظام اطلاعاتی و قضایی و رابطه تراز دولت و ملت در اسلام شرح داده می‌شود.
این کتاب درباره زندگی و حکومت امام علی با دلایل موفقیت و شکست دولت‌ها از دیدگاه حضرت نیز آشنا می‌شویم. شناخت این معیارها به ما کمک می‌کند تا بدانیم برای برپایی حکومت اسلامی جه اصولی را باید رعایت کرد یا ملت اسلامی چه انتظارات و وظایفی در رابطه با دولت اسلامی دارد.
جاذبه و دافعه علی علیه السلام
نویسنده: استاد مرتضی مطهری
ناشر: صدرا
تاریخ اولین چاپ: ۱۳۷۷
اکثر مردم فکر می‌کنند کتاب‌های استاد مطهری حاصل نگارش و تحقیق و به نگارش خود ایشان است؛ اما نکته جالب اینجا است که بیشتر کتاب‌های ایشان از جمله کتاب جاذبه و دافعه علی علیه‌السلام خروجی سخنرانی‌های ایشان است. این کتاب متنی است که از پیاده‌کردن ۴ سخنرانی استاد مرتضی مطهری در سال ۱۳۴۶ شمسی و در حسینیه ارشاد تهران به دست آمده است.
شهید مطهری در این سخنرانی‌ها شخصیت علی علیه‌السلام را بسیار وسیع‌تر و عظیم‌تر از آن می‌داند که بتوان تمامی جوانب و دقایق آن را بررسی کرد. به همین دلیل موضوع مشخصی که برای تحقیق بیشتر انتخاب می‌کند تأثیرات شخصیت امیر مومنان اعم از مثبت و منفی بر روی انسان‌ها است. شهید مطهری از این موضوع با عنوان جاذبه و دافعه علی علیه‌السلام یاد می‌کند و ادامه می‌دهد این ویژگی برای معرفی شخصیت آن حضرت کافی نیست؛ اما با توجه به آن می‌توان دریافت که امیر مومنان چه خصلت‌هایی داشتند و با وجود این خصلت‌ها چه افرادی به ایشان جذب می‌شدند و کدام افراد وجود ایشان را نمی‌پذیرفتند. همچنین می‌توان متوجه شد که برخورد هر گروه از مردم با نوع حکومت‌داری، سبک زندگی و بعد ولایی حضرت از روی جاذبه ایشان بوده است یا از روی دافعه با ایشان.
شهید مطهری در این کتاب اثبات می‌کند که شخصیت علی علیه‌السلام شخصیت دونیرویی است و هر کس بخواهد در مکتب ولایت ایشان درس ولایت‌پذیری یاد بگیرد، باید دو نیرویی بودن را هم بیاموزد و تمرین کند. این کتاب درباره زندگی و حکومت علی علیه‌السلام علاوه بر آنکه تعریفی از زندگانی حضرت ارائه می‌دهد، درسی آموزنده برای کسانی است که می‌خواهند شیعه علی بودن را از روی سبک زندگی حضرت یاد بگیرند.
امام علی صدای عدالت انسانی | کتاب درباره امام علی
نویسنده: سید هادی خسروشاهی
ناشر: بوستان کتاب قم
تاریخ اولین چاپ: ۱۳۸۶
کتاب امام علی صدای عدالت انسانی در واقع برگردان فارسی کتاب «الامام علی صوه العداله الانسانیه» به نویسندگی جرج سجعان جرداق مسیحی است. این کتاب حدود نیم قرن پیش منتشر و در همان دوره نیز با استقبال بی‌سابقه مخاطبان در سراسر دنیا مواجه شد. عالمان دینی بزرگ ازجمله آیت‌الله سیدمحسن حکیم، آیت‌الله سیدمحمدحسین بروجردی، علامه محمدتقی جعفری و ده‌ها شخصبت علمی دیگر با ارسال نامه برای نویسنده از وی تقدیر و تحسین به عمل آوردند.
سرانجام جرج جرداق مسیحی تصمیم گرفت با تحقیق بیشتر این کتاب را به شکل مفصل‌تر در ۵ جلد و ۲۰۰۰ صفحه منتشر کند که بعدها به زبان‌های گوناگون ترجمه و تجدید چاپ شده است. دوره پنج‌جلدی کتاب امام علی صدای عدالت انسانی در واقع ترجمه از نسخه کامل کتاب جرج جرداق مسیحی به نگارش سید هادی خسروشاهی است.
اگر بخواهیم از محتوای این کتاب درباره زندگی و حکومت امام علی صحبت کنیم باید اشاره کنیم که نویسنده در جلد اول کتاب به معرفی جامعه انسانی ایدئال از دیدگاه حضرت می‌پردازد. همچنین در جلد دوم کتاب ویژگی‌های انسان کامل از نظر امام علی را بیان می‌کند و شرح می‌دهد که تبیین سخنان حضرت برای انقلابیون فراسنه چگونه بر پیشروی انقلاب آنان اثر گذاشت. جلد سوم به مقایسه نظرات امام علی و سقراط در ترسیم مدینه فاضله پرداخته و جلد چهارم از وقایع صدر اسلام تا دوران حکومت امام علی علیه‌السلام می‌گوید. در پایان نیز جلد پنجم کتاب مخاطب را با روحیه انقلابی‌گری و تلاش برای برپایی حکومت صالح حضرت آشنا می‌سازد.
الجمل
نویسنده: آزاده جهان احمدی
ناشر: شهید کاظمی
تاریخ اولین چاپ: ۱۴۰۱
همیشه اینکه دلایل اثبات حقیقتی را از زبان ناباوران به آن حقیقت بشنویم، برایمان جذاب و شنیدنی بوده است. کتاب الجمل برای تشنگان شنیدن از فضایل و حقانیت ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام از منابع اهل سنت، گواه می‌آورد. این کتاب که بازنویسی روایی از کتاب الجمل شیخ مفید است به قلم آزاده جهان احمدی تهیه و تنظیم شده است. همان طور که می‌دانید جنگ جمل از جمله جنگ‌هایی بود که میان دو گروه مسلمان به وقوع پیوست و در روایاتی که در آن‌ها اختلاف است، کشته‌شدگان این جنگ را تا ۱۵ و ۲۵ هزار تن هم ذکر کرده‌اند.
محققان بسیاری در طول تاریخ به روایت از جنگ جمل پرداخته‌اند که طبق تحقیقات نگارنده کتاب، تعداد آن‌ها تا ۱۱ نفر هم می‌رسد. مسئله‌ای که در این کتاب درباره آن بحث می‌شود این است که آیا علی علیه‌السلام در دوره خود جزو خلفای راشدین به حساب می‌آمدند و اطاعت از ایشان واجب و خروج و قیام بر علیه ایشان عملی حرام و نابخشودنی بوده است یا خیر. کتاب الجمل تلاش می‌کند تا با استناد بر منابع اهل سنت، پاسخ این سوال را روشن کند. شیخ مفید در کتاب الجمل خود که کتاب فعلی، نسخه بازنویسی‌شده آن است، به این نتیجه می‌رسد که علی علیه‌السلام در آن دوران، خلیفه مسلمانان بوده و مردم با ایشان بیعت کرده بودند و اطاعت از ایشان واجب بوده است؛ بنابراین رویارویی با ایشان در جنگ جمل خطایی است که اصرار بر آن را نمی‌توان ساده فرض کرد.
جمع‌بندی
در این مطالب چند کتاب درباره زندگی و حکومت امام علی معرفی کردیم که جزو برترین کتاب‌های در این موضوع به شمار می‌آیند. هر یک از این کتاب‌ها از منظری متفاوت به روشن‌کردن ابعاد زندگی حضرت می‌پردازد و همین تنوع در نوع روایت‌ها و لحن آن، دست مخاطب را برای انتخاب کتاب دلخواهش باز می‌گذارد. جوینده‌ای که بخواهد با والاترین انسان کامل و زندگانی او آشنا شود، با مطالعه هر یک از این کتاب‌ها با نشانه‌های وجودی حضرتش انس می‌گیرد و کم‌کم می‌فهمد در روزگار امروز چگونه باید خودش را به امیر مومنان نزدیک کند. امیدواریم آن جوینده پیروز شما دوستان چی‌کتابی باشید.
