مردی که نمی‌میرد |‌ مرور کتاب وقتی دلی

نوشتن مستند از تاریخ همیشه با پیچیدگی همراه است. حال اگر این وقایع مربوط به دوره‌ای از تاریخ باشد که زمان زیادی از آن گذشته و درباره‌ی برخی جنبه‌ها، روایت‌های معتبری وجود نداشته باشد این نوشتن سخت‌تر نیز می‌شود. اگرچه استفاده از ظرفیت داستان، شعر، سینما و… برای بیان هرچه بهتر و همراه کردن بیشتر مخاطب با اتفاقات تاریخی ابزاری ارزشمند است اما ظرافت‌های این کار باعث می‌شود نتوان به آسانی یک روایت جذاب ساخت. کتاب وقتی دلی یکی از این کارهای سخت است که در قصه‌گویی از دل تاریخ بر روی یک لبه حرکت می‌کند. معرفی این کتاب را در ادامه این مطلب از چی کتاب بخوانید.

اشراف‌زاده‌ای که لباس‌های مندرس می‌پوشید (داستان کتاب وقتی دلی)

کتاب وقتی دلی داستان جوانی به نام مصعب بن عمیر است. مصعب پسر بزرگتر یک خانواده‌ی اشراف‌زاده در صدر اسلام است. او همیشه مورد توجه بوده‌است. موقعیت خانوادگی، ثروت و چهره‌ی زیبا همه‌ی آن چیزی بود که برای محبوبیت و ایستادن در اوج در دوران جاهلی در میان اعراب کافی بود. و مصعب همه‌ی این‌ها را یکجا داشت. همین مسئله باعث شده بود که نه تنها در میان دختران و سایر اقوام شهر محبوب باشد، بلکه در خانه‌ی خود نیز بیشترین توجه را دریافت کند. امری که سرانجام باعث شد برادر دیگر او حسادت بورزد.

مصعب اما یک جوان متمول معمولی نبود. انگار که سرش درد می‌کرد برای اشراف‌زاده نبودن. تا آنجا که سرانجام در جریان دعوت پنهانی پیامبر اسلام می‌آورد و این سرآغاز ماجرایی میشود که مصعب را به یکی از نزدیک‌ترین صحابه‌ی پیامبر تبدیل می‌کند.

کتاب وقتی دلی روایتی است از زندگی مصعب که اوقات خود را با جعفر بن ابیطالب می‌گذراند. و برای اسلام همه کار می‌کند. او تمام تحقیرها، شکنجه‌ها و بی‌اعتنایی‌ها را به عشق محمد (ص) می‌پذیرد. او که خشم کفار را برانگیخته، سرانجام در جنگ احد به شهادت می‌رسد. 

در قسمتی از داستان سخنانی از مولا علی (ع) نوشته شده است که بیانگر تحول عظیم مصعب است:

«علی بن ابیطالب به چهره‌ی مصعب و لباس‌های پاره‌ی او نگریست و گفت: «آفرین بر تو ای برادر فداکار، اینک هرکس بدن لاغر و لباس وصله‌دار و نعلین کهنه و سوراخ شده‌ات را بنگرد، نمی‌تواند باور کند که تو همان جوان اشراف‌زاده‌ی مکی هستی که تا قبل از مسلمان شدن زیباترین لباس‌ها را می‌پوشیدی و بر بهترین مرکب‌ها سوار می‌شدی.»». 

روایتی نه چندان وفادار به تاریخ (نقد کتاب وقتی دلی)

کتاب وقتی دلی در بستر تاریخ صدر اسلام به بیان قصه‌ی زندگی مصعب بن عمیر می‌پردازد، اگرچه این مسئله که مستندات موثق اندکی از شرح جزئیات زندگی این صحابه‌ی پیامبر در دسترس است می‌تواند نویسنده را در نوشتن یک داستان تاریخی دقیق به چالش بکشد اما، در مورد سایر اتفاقات تاریخی که اتفاق نظر بر روی آن‌ها وجود دارد نباید کم‌کاری صورت بپذیرد. مسئله‌ای که کتاب وقتی دلی را تحت الشعاع قرار داده است به طوری‌که در برخی حوادث اشتباهات بزرگی در متن داستان وجود دارد.

با توجه به این‌که این کتاب ادعا می‌کند یک رمان تاریخی است و در جریان یک داستان، حوادث واقعی تاریخ را روایت می‌کند این اشتباه پذیرفته نخواهد شد. خصوصا که استفاده از ظرفیت داستان‌ها در واقع به این دلیل است که مخاطبی را که با خواندن تاریخ میانه‌ی خوبی ندارد، با وقایع تاریخی آشنا کنیم. اگر بنا باشد در قالب داستان حوادث تاریخی به اشتباه یا بدون دقت روایت شوند پس چه اصراری به استفاده از این تکنیک هست؟

سبک روایت در کتاب وقتی دلی

نکته‌ی دیگری که کتاب وقتی دلی را از یک کتاب تمام عیار به یک اثر متوسط تبدیل می‌کند ضعف در روایت است. خواندن داستان برای مخاطب، اگرچه بخاطر داستان‌پردازی خوب و خیال‌پردازی به اندازه‌ی نویسنده جذاب است اما دو شقه بودن در متن کتاب به چشم می‌آید. شقه‌ی داستانی که نویسنده با تلفیق خیال و واقعیت آن را به خوبی نگارش کرده است و قسمت دیگر داستان تاریخی است که در کنار داستان اصلی، نامأنوس است.

در واقع انگار این دو روایت از یکدیگر جدا مانده‌اند و به خوبی با هم تلفیق نشده‌اند. این موازی بودن دو داستان و عدم اتصال صحیح آن‌ها به یکدیگر می‌تواند در مقاطعی از مطالعه مخاطب را خسته کند و او را وادار کند با خواندن قسمت‌های داستانی و گذر از مسائل تاریخی خود را به پایان کتاب برساند. رفتاری که با هدف اصلی نگارش این کتاب در تضاد است.

در کتاب وقتی دلی شخصیت‌های زیادی حضور دارند. پیامبر (ص)، امیرالمومنین (ع) در جریانات داستان حضور دارند. همچنین شخصیت جعفر بن ابیطالب در این کتاب به صورت یک جوان باهوش و اهل رفاقت ترسیم شده است. او نماد دوستی است. از طرف دیگر برادر کوچک‌تر به عنوان نمادی از حسادت و مادر مصعب به عنوان نمادی از یک تفکر باطل، مانند جبهه‌ی کفر در داستان حضور دارند. کشمکش‌های میان این شخصیت‌ها فراز و فرودهای داستان را می‌سازند. 

اشراف‌زاده‌ی قهرمان

داستان مصعب پیش از کتاب وقتی دلی در کتابی از محمود حکیمی با عنوان اشراف‌زاده قهرمان نیز نگارش شده بود. اشراف زاده‌ی قهرمان یک داستان نوجوان است. می‌توان این‌گونه گفت که «وقتی دلی» برخلاف کتاب حکیمی،  گروه بیشتری از افراد را مخاطب قرار داده است و خط داستانی و نوع نگارش اثر برای بزرگسالان نیز مناسب است. 

تاریخ نمی‌خوانی؟ قصه بخوان!

کتاب وقتی دلی مخاطب را از نوجوانی تا شهادت مصعب همراهی می‌کند. استفاده از تخیل برای بال و پر دادن به داستان باعث جذابیت دو چندان قصه شده است. ریتم نویسنده در قصه‌گویی تند است و همین مسئله سبب میشود که مخاطب خسته نشود. کتابی با داستان تاریخی ناب از دل ماجراهای کمتر شنیده شده با متن روان و آغاز و پایان خوب. اگر به تاریخ صدر اسلام علاقه‌مند هستید یا داستان‌های مذهبی را می‌پسندید از این کتاب خوشتان می‌آید.