دوتارت را زمین نگذار! | مروری بر کتاب ماتی خان

در جنگ بین تجدد و اصالت غالبا اصالت برنده است به شرط آنکه نشانه­‌های اصالت از بین نرفته باشند. بین اقوام ایرانی هم موسیقی محلی یکی از همین نشانه­‌هاست. سازهایی مثل عاشیق در آذربایجانات، سنج و دمام در جنوب ایران و دوتار در بین قوم ترکمن همیشه در تلاش بوده‌اند تا روح مقاومت و مطالبه را بین مردم حفظ کنند. به کمک همین‌­هاست که در مواقع حیاتی اراده‌­ها به هم متصل می­‌شوند و خود را به آیندگان اثبات می­‌کنند. به نوعی این سازها حکم سلاح و جامه‌­ی رزم دارند. سلب کردنشان از اقوام به معنی خلع سلاح کردنشان است. قوم خلع سلاح شده نمی‌­تواند از حق و اعتقاد خود دفاع کند. در “ماتی ­خان” اسلاح­‌ها اگر چه مدتی نواخته نشده‌­اند اما از بین هم نرفته‌­اند. برای آشنایی بیشتر با کتاب ماتی خان ادامه این مطلب را از چی کتاب بخوانید.

دور کتاب ماتی خان در یک دقیقه

برای آشنایی بیشتر با کتاب ماتی خان این ویدیو را از چی کتاب تماشا کنید:

برای تماشای ویدیوی با کیفیت معرفی کتاب ماتی خان و سایر ویدیوهای معرفی کتاب، به کانال آپارات چی‌کتاب سر بزنید.

کتاب ماتی خان

ماتی خان در سال ۹۸ توسط انتشارات سوره­ مهر به چاپ رسید. در دومین دوره‌­ی جایزه­‌ی ادبی اندرزگو به عنوان اثر برگزیده در بخش رمان بزرگسال شناخته شد. عبدالرحمن اونق نویسنده‌ گلستانی ترکمن به واسطه‌­ی این اثر تاریخی حماسی خود به عنوان چهره‌­ی سال هنر انقلاب معرفی شد. طبق شنیده­‌ها قرار است سریالی اقتباسی از “ماتی ­خان” نیز ساخته شود.

ماجرا از چه قرار است؟

داستان در اوایل حکومت پهلوی جریان دارد. حکومت مست تجدد است و مردم دل­گرم اصالت. اهالی خایرخوجه، روستایی مرزی نزدیک رود اترک، در گدتکمه‌­هاشان نان گرم دارند و جوان‌­ها در دشت‌­های قیزلارداغی دوتار می‌­نوازند. آن­‌ها به تازگی چارواداری را با چموری پیوند زده­ و تفنگ‌­ها را تسلیم کرده‌­اند. کوچک و بزرگ همگی رویا و آرمان دارند و در کنار هم ضرباهنگ زندگی در خایرخوجه را حفظ می‌­کنند. در این میان سر و کله­‌ی امنیه‌­چی‌­ها پیدا می­‌شود. رابطه­‌ی بین مردم و امنیه این ضرباهنگ را مضطرب می‌­کند اما یاشلی­اولی‌های خایرخوجه و در راس­‌شان ماتی­ خان در تلاش­‌اند تا همه­ چیز به روال همیشگی برگردد، تا رویاها نمیرند. “ماتی خان” روایت غیرت، اصالت و نجابت است.

امنیه به جای خان!

وقتی بحث زور و قدرت­‌نمایی باشد چه فرقی می­‌کند امنیه بالا سر کار باشد یا خان؟ در این میان اما رضاخان چون در توهم قدرت­ مطلق بود ترجیح داد آن تک و توک خان­‌هایی که با او زاویه داشتند را هم از سر راهش بردارد. او با ایجاد امنیه و سر کار قرار دادن نیروهایی که معیار اصلی گزینش­‌شان قساوت و راحت دست به تفنگ شدن بود دست به استحاله­‌ی فرهنگی جامعه زد.

در واقع با منطق خود به وسیله­‌ی این اقدامات ایران را در جهت پیشرفت قرار می‌د‌اد غافل از آن که این چیزی بیشتر از یک شوک فرهنگی نیست و بهایی که در ازای آن باید پرداخت بسیار بیشتر است. هر قدر هم در اثر این اقدامات ظواهر تغییر کنند و کلاه­‌پهلوی اجباری به سر ملت گذاشته و چادر از سر نوامیس کشیده شود ریشه‌­ها که نخواهند خکشید. این مسیر بیش از پیشرفت، ترس و خون برای مردم به ارمغان می‌­آورد.

در چشم به هم زدنی تمام شد

وقتی تعداد صفحات کتاب را دیدم ترس برم داشت. به هرحال ۴۱۶ صفحه به نسبت زیاد جلوه می­‌کرد اما بعد از سه روز در کمال تعجب داستان به پایان رسید و من غرق در سادگی کلمات و روایتی عاری از تجملات بودم که سه روز مرا پای خود نشانده بود. همراه با اهالی خایرخوجه خندیده و حتی عصبانی هم شده بودم از شما چه پنهان اشک هم حتی ریختم. من عطر نان تازه و صدای خنده­‌های دختران وقتی لب اترک کوزه­‌هاشان را پر می­‌کردند با خواندن این داستان در خاطراتم اندوخته‌­ام. من با “ماتی­ خان”، این داستان ساده، هم‌زمان در مکان و زمان سفر کردم و روایتی با توصیفات جذاب را که به اعتراف نویسنده ماجرایی حقیقی است و خاطره‌­اش را از پدربزرگش شنیده، دیدم و به زمان حال بازگشتم. چه تجربه‌­ی شیرینی…

اینجا باید ماتی خان حرف اول و آخر را بزند

بعد از آن فصل اول طوفانی که چاره‌­ای جز همراهی برای مخاطب باقی نمی‌­گذارد و محکم او را هل می­‌دهد وسط داستان، خواننده مدام به دنبال نام ماتی­ خان می­گردد. ماتی­ خان چه گفت؟ ماتی ­خان نظرش چه بود؟ و… انگار ماتی خان نخ تسبیح داستان است. در گام‌­های اول ممکن است بهمان بر هم بخورد که چرا؟ مگر یک شخصیت چقدر می‌­تواند مهم باشد اما با پیشرفت داستان به جایی می‌­رسیم که با خود می‌گوییم چرا که نه؟ اصلا هرچه ماتی­ خان بگوید و این حال در پایان داستان به اوج خود می­‌رسد و آدم دوست دارد با صدای بلند فریاد بزند که اینجا باید ماتی ­خان حرف اول و آخر را بزند.

محور بودن ماتی ­خان گاهی ممکن است منطق زمانی داستان را دچار مشکل کند که چندان مهم به نظر نمی‌رسد. در صفحات اول شخصیت‌ها شبیه تیپ جلوه می‌کنند و مخاطب حس می‌کند با داستانی مثل بقیه‌ی داستان‌ها در این فضا و ژانر روبه‌روست در حالی که با جلو رفتن داستان هرکدام به خوبی جای خود را پیدا می‌کنند. پاورقی­‌ها در این داستان حاشیه نیستند و در نبودشان یک­ جای کار لنگ است.

در نهایت اینکه…

آقای اونق صریح است و داستان گفتن را خوب بلد است. او جملاتش را لای زرورق نمی‌­پیچد، پیچیده‌­گویی ندارد بنابراین خیلی راحت می­‌تواند نوجوانان و حتی بزرگسالان جامعه‌­ی امروزی را پای کلمات خود بنشاند. از ایشان چند کتاب دیگر هم با فضای صحرا و قوم ترکمن به چاپ رسیده، مثل “آوای صحرا” و “حماسه­‌ی گوراوغلی” و… که حاکی از احساس تعلق و شناخت عمیق ایشان نسبت به زادبومشان است و همین ناب بودن احساسات و تعاریف برای مخاطب بسیار ترغیب‌کننده و هیجان‌­انگیز است. ماتی‌خان، اثری تاریخی-حماسی، حاوی اطلاعاتی ارزشمند درباره‌ی قوم ترکمن است که برای مخاطبین در حال فرار از زندگی روزمره و شبه‌­مدرن پیشنهادی مناسب است.