ساندویچ فلسفه، با سس اضافه | مروری بر کتاب دنیای سوفی

اگر می­خواهید بدانید کدام کتاب­ها در میان مخاطبان ایرانی پرطرفدارترند، کافی­ست سری به راسته­ی کتاب­فروشی­های خیابان انقلاب بزنید. کتاب­های معروف معمولا نه تنها در ویترین بیشتر مغازه­ها، بلکه در بساط دست­فروشان نیز پیدا می­شوند. «دنیای سوفی» یکی از همین کتاب­های معروف است. کتابی که حالا علاوه بر چاپ­های رسمی، در چاپ­های غیررسمی نیز منتشر می­شود. اما دلیل این استقبال گسترده چیست؟ داستان جذاب؟ نثر شیوا یا محتوای اثرگذار؟ در این نوشته سعی داریم به چرایی این محبوبیت بپردازیم.

دور کتاب دنیای سوفی در یک دقیقه

تاریخ فلسفه برای دختر نروژی

دنیای سوفی نوشته­ی یوستین گوردر نویسنده­ی نروژی است. گوردر در ابتدا یک نویسنده­ی تمام و کمال نبود، شاید اصلا او یک نویسنده نبود، مردی که به صورت پاره­وقت می­نوشت. پیش از دنیای سوفی او کتاب­های دیگری را نیز برای نوجوانان نوشته بود اما شهرت و محبوبیت او با این داستان اوج گرفت. به قدری که او را از یک داستان­نویس پاره­وقت به نویسنده­ای جدی و پرکار تبدیل کرد.

گوردر در طول زندگی خود همیشه با الهیات سر و کار داشته است، همین مسئله سبب شد تا کتاب مشهور او نیز درون­مایه­ای فلسفی و درباره­ی زندگی داشته باشد. او در این اثر داستان دختر نوجوانی را تعریف می­کند که در آستانه­ی پانزده سالگی نامه­های ناشناسی دریافت می­کند. نامه­هایی با مضامین فلسفی نظیر «تو چه کسی هستی؟» و «جهان از کجا آمده؟». پرسش­های بنیادینی که سرانجام سوفی را وادار به تعمق در معنای زندگانی می­کند. شاید در نگاه اول پرداختن به این موضوعات کلیشه­ای به­نظر برسد، اما رفته رفته با خواندن داستان متوجه می­شویم که مقصود گوردر از نوشتن این کتاب، نه پاسخ به سوالات فلسفی بلکه بیان تاریخ فلسفه و سیر تکاملی آن بوده است.

سوفی در طی چند روز وارد دنیایی می­شود که جهان­بینی او را به کلی تغییر می­دهد. دریافت­ نامه­هایی ناشناخته که گاهی به جای نام خودش، نام شخص دیگری بر روی آن نوشته شده سوفی را کاملا کنجکاو و مشتاق کرده است تا اینکه با دریافت نامه­ای با محتوای «آموزش فلسفه» او پنجره­ای جدید را در پیش روی خود گشوده می­بیند. سوفی با رد و بدل کردن این نامه­ها به نوعی در کلاس تاریخ فلسفه می­نشیند. کلاسی که استادی ناشناس اما باسواد دارد. رفته رفته با گذشت داستان سوفی هویت استاد خویش را نیز می­شناسد اما هم­چنان بر روی نامه­ها، نام­های دیگری را می­بیند، نامه­هایی از آلبرت کناگ به هیلد کناگ!

سردرگمی سوفی و خواننده و تلاش برای حل این معما یکی از نقاط قوت این کتاب است. در دنیای سوفی فلسفه­ی پیشا افلاطونی، فلسفه­ی افلاطونی، فلسفه­ی قرون وسطی، فلسفه در دوره­ی رنسانس، فلسفه در عصر روشنگری و سرانجام فلسفه­ی عصر معاصر در قالب داستان و پرسش و پاسخ بیان می­شود. شناخت فیلشوفان شاخص، ایده­ها و تظریات از جمله نکاتی است که از داستان این کتاب می­توان فهمید.

در قسمتی از کتاب می­خوانیم: «ساعت‌های ما همیشه روی یک ساعت واحد میزان نشده‌اند. یک نسل به‌سالخوردگی می‌رسد در همان حال که نسل دیگر چشم به‌زندگی می‌گشاید؛ و در این فاصله، تاریخ به‌راه خود می‌رود. هرگز براین اندیشه شده‌ای که سیر تاریخ را با زندگی یک انسان مقایسه کنی؟»

دنیایی برای غیر پانزده ساله‌­ها

رمان دنیای سوفی اگرچه به دلیل پرداخت عالی داستان و پی­رنگ قوی به یک کتاب بسیار خوب و خواندنی تبدیل شده است اما در نهایت باید پذیرفت که فهم مسائل فلسفی در بسیاری از مواقع بالاتر از سطح درک یک نوجوان است. ممکن است مواجهه با چنین مطلبی در نهایت در عوض افزودن دانش موجب نوعی بی­خیالی بشود. بنابراین باید گفت اگرچه دنیای سوفی یک کتاب بسیار خوب است که تاریخ فلسفه­­ی غرب را به زیبایی روایت می­کند اما در نهایت نگاه کتاب در بسیاری از نقاط خود دارای مشکل است. برای مثال مسئله­ی صلح در کتاب به عنوان یک موضوع جهانی پذیرفته شده در جریان است در حالیکه در جهان واقعی بسیاری از کشورها برای صلح در حال مبارزه هستند. یا در بخش­هایی از کتاب دیگاه فلسفی بر حقایق دینی غلبه می­کند و بر این اساس نمی­توان گفت که این کتاب یک رمان است یا داستان و یا حتی واقعیت.

فیلسوف شدن به روش ساندویچی

گوردر به معنای واقعی کلمه استاد ساده و موجزنویسی است. او موفق شده است تاریخ چند هزار ساله­ی فلاسفه و اندیشه­هایشان را در قالب کتابی چند صد صفحه­ای برای مخاطب بازگو کند. از این رو دنیای سوفی کتابی بسیار مهم و ارزشمند برای آن­هایی است که می­خواهند خوادن فلسفه را آغاز کنند. شاید این کتاب برای دانشجویان فلسفه یا علاقه­مندان به این حوزه کتابی سطحی و ساده باشد، اما برای بیگانگان با این دنیای پرپیچ  خم و بی­انتها مانند سرآغازی زیبا است. دنیای سوفی کتابی است که با زبانی ساده شما را همراهی می­کند تا با فلسفه آشنا شوید.

خداحافظی با پوچی روزمره

داستان سوفی و ساتاد شخصی فلسفه­اش تنها یک داستان نیست. و البته باید گفت که محدود به سوفی و استادش نیز نمی­شود. سوفی می­تواند هر یک از ما باشد، و نگارنده­ی نامه­ها هر مرشد و راهنمایی در زندگی ما. گوردر در این داستان تلاش می­کند تا دختر نوجوان پانزده ساله­ای را از قید روزمرگی­های پوچ و بیهوده برهاند و به اندیشه­های اصیل بشری نزدیک سازد، گویی نسخه­ای فراگیر برای همه­ی انسان­های سردرگم  دچار تشویش می­نویسند. آن­چه در دنیای سوفی ارزشمند است، غیر از داستان منسجم، روان و گیرایش، این است که درون­مایه­ی داستان، ارزش­هایی مانند اهمیت به خود، زندگی و سرنوشت بشر را بازگو می­کند. لذا خواندن این کتاب نه تنها سبب دوستی شما با فلسفه خواهد شد، بلکه دوستی شما را با خودتان، مستحکم­تر می­سازد.