در جستجوی خوشبختی | مروری بر کتاب مادام بواری

خوشبختی و شادکامی، گمشده زندگی همه آدم‌­هاست. تمام عمر برای رسیدن به لذتی کوتاه، چه راه­‌ها طی نمی­‌کنیم و چه سختی‌هایی که به جان نمی­‌خریم. این قصه زندگی ماست. دویدن بسیار برای رسیدن به خوشی­‌های کوچک. اما زندگی همیشه با آدم مهربان نیست و گاهی همان لحظات کوتاه خوشبختی را از آدم دریغ می‌­کند. به خصوص از کسانی که برای رسیدن به آن، تلاش بیشتری انجام می‌­دهند. مادام بواری قصه یکی از همین آدم­‌هاست. روایت دویدن و نرسیدن. با مرور کتاب مادام بواری همراه چی‌کتاب باشید.

داستان کتاب مادام بواری

کتاب با شرح کوتاهی از زندگی مردی به نام شارل بواری آغاز می­‌شود. از سال­های ابتدایی زندگی­اش تا سال­های اتمام تحصیل در دانشگاه و ازدواج نافرجامش. درواقع نویسنده روایت خود را از ضدقهرمان داستان آغاز می­کند. کسی که آشنایی با او،  برای درک زندگی ملال­آور قهرمان داستان در ادامه کتاب، ضروری است.

شارل پزشکیار قانع و ساده­دل پس از مرگ همسرش که چندسالی از خود بزرگتر بوده، برای درمان شکستگی پای باباروئو، راهی روستا می­شود. پیرمرد بیمار خود را شریک از دست دادن غم شارل می­داند و با او همدردی می­کند. درهمین حین، شارل با دختر زیبا و باهوش پیرمرد که اما نام دارد آشنا می­شود و درهمان مدت کوتاهی که شارل در روستا اقامت داشته، این دو تصمیم به ازدواج می­گیرند. مادموازل اما، از لحظه ازدواج با شارل بواری، نام مادام بواری به خود می­گیرد و روایت اصلی کتاب آغاز می­شود.

اما دختر پرشور و سرزنده­ای­ست. او عاشق حرکت و تکاپوست و دنبال ساختن زندگی به آن شکلی است که خودش دوست دارد. او علاقه زیادی به خواندن کتاب دارد و گویا همین مطالعه زیاد، موجب می­شود او در ذهنش جهان تازه­ایی بسازد و برای رسیدن به آن از جان مایه بگذارد. همین اشتیاق سرکش به تغییر، اصلی ترین دلیل او برای ازدواج با شارل بوده است. برای اما، ازدواج به منزله مجوز ورود به زمانی برای دگرگون کردن سرنوشت است. سرنوشتی که حالا نه درروستای دور از شهر و در دستان پدر پیرش، بلکه دست خودش و همسر جوانش است، آنهم در شهری که پزشکیار شارل شهرتی بهم زده و کم­کم از موقعیت مناسبی بهره­مند می­شود. رویای سعادت زناشویی؛ رویایی که همه دختران جوان آنرا درسر می­پرورانند .

اِما همه تلاشش را برای دستیابی به یک زندگی موفق انجام می­دهد. او باردار می­شود و دختری را به دنیا می‌آورد و مدام سعی دارد خانه و زندگی­اش را دگرگون بکند. او کتاب­های بیشتری می­خواند، اما یک روز وقتی می­خواهد بااشتیاق داستان یکی از آنها را برای شارل تعریف کند، می­فهمد او درحال چرت زدن است. این نقطه آغاز گسست و دوگانگی بین اِما و شارل است. شارل بواسطه درمان یک بیمار، به مهمانی اشرافی و پرزرق و برقی دعوت می­شود. اِما در این مهمانی گویا به جهان دیگری سفر کرده و می­توانست ذوق و اشتیاقش را درمواجهه با آدم­های کاردان و مشهور بروز بدهد. اما وقتی درمیانه این مهمانی به شریک زندگی­اش نگاه کرد و او را به جای همراهی با خودش، خسته و آشفته دز انتظار رفتن از مکان دید، فهمید جای او دیگر در این زندگی نیست. این آغاز بحران و سرکوب شور زندگی­ست. مسئله­ایی که گوستاو فلوبر برای نخستین بار در رمان مادام بواری به آن پرداخته است.

بررسی کتاب

ماریو بارگاس یوسا در کتاب عیش مدام، از مادام بواری به عنوان اولین رمان مدرن یاد می­کند. رمان­های مدرن که غالبا منتقدان آغاز آنرا با دن­کیشوت یا مدام بواری می­دانند، محصول دوران پسارنسانس بخصوص قرن­های نوزدهم و بیستم هستند. در رمان مدرن برخلاف رمان­های کلاسیک، نویسنده روی درونیات کاراکتر تمرکز می‌کند. اتفاقاتی که در جهان می­افتند برای نویسنده مدرنیست دریچه­ایی هستند برای ورود به آنچه در ذهن و روان شخصیت­ها می­گذرد؛ البته به دور از احساس­گرایی مفرط و ترحم­طلبی نسبت به سرنوشت شخصیت­ها.

از دیگر ویژگی­های رمان مدرن می­توان به آمیزش آن با مسائل و بحران­های اجتماعی و همچنین پیوند با علوم انسانی نظیر روان­شناسی، جامعه­شناسی و… اشاره کرد. ما در مادام بواری، با زنی مواجه هستیم که ساختار روابط سنتی پاسخگوی نیاز فوق­العاده­ی او به زندگی نیست. به همین دلیل به سمت پوچی و ملال سوق داده می­شود. مواردی که نویسنده برای پرداخت به آنها، ضمن تسلط کامل به ادبیات به دانش نسبی در سایر موارد همچون روان­شناسی نیز نیازمند بوده است. همین باعث شده فلوبر مدت­ها برای تحقیق در باب تکامل شخصیت­ها وقت بگذارد تا بتواند تصویر ماندگاری از سرگشتگی اما بواری ارائه بدهد.

از دیگر رمان­های مدرن می­توانیم به جنایت و مکافات نویسنده فئودور داستایوسکی و خشم و هیاهو نوشته ویلیام فاکنر اشاره کنیم.

نقد کتاب مادام بواری

شخصیت اما بواری یکی از ماندگاترین شخصیت­های تاریخ ادبیات جهان است. ادبیات در زمانه خاق این کتاب دو وجه داشت. غالب کتاب­های اصطلاحا زنانه­نویسی مانند آثار جین آستین مسئله­شان تماما ازدواج بود و هرآنچه یک دوشیزه دراین فضا انجام می­داد به جهت دلربایی و ایجاد پیوند با شاهزاده­های اسب­سوار بود. دراین فضا بعدها جین ایر خلق شد که گرچه موجب تعدیل این فضا شد و شخصیتی با روح بزرگ و چهره­ایی معمولی را ترسیم کرد اما کماکان مسیر ادبیات کلاسیک را ادامه داد و نتوانست خودش را ازین ورطه بیرون بکشد. اما درسمت دیگر زمزمه­های رمان مدرن شنیده می­شد اما هرآنچه دراین فضا نوشته می­شد قهرمانش مرد بود و زنانه­نویسی در ادبیات مدرن از هیچکدام این جریانات پیروی نمی­کرد. در چنین شرایطی فلوبر جریان تازه­ایی را با ترکیب دوروش مختلف نگارش رمان در قرن نوزدهم آغاز کرد. روایت یک زن که به گسیختگی روانی دچار می­شود. این اولین جلوه بدعت در مادام بواری­ست.

اِما کتاب­های زیادی می­خواند. درواقع مطالعه راه فرار او از زندگی روزمره­ست. جایی از کتاب مادر شارل به او می­گوید که نگذارد اما اینقدر کتاب بخواند چون با مطالعه کار دست خودش می­دهد! این حرف برای شارل و همچنین ما به عنوان مخاطب کتاب خنده­دار است اما این پیشگویی درست از آب درمی­آید و زندگی هردو را به نابودی می­کشد. شیوه روایت این نابودی برخلاف ادبیات کلاسیک که همه­چیز را سیاه و سفید جلوه می­داد، خاکستری خاکستری است. چنانکه پای مخاطب را برای قضاوت درباره مقصر اصلی این اتفاق، به مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و فلسفی می­کشاند.

کتاب درنکوهش مطالعه نیست. اِما با خواندن کتاب درون ذهنش جهان رویاگونه­ایی می­سازد. این جهان منحصربفرد آنقدر تنش را از عطش ساختن پرمی­کند که تمام فکر و ذکرش را به تغییر متمرکز می­کند. اما غیر از اِما، نه همسرش و نه شهری که درآن زندگی می­کند او را همراهی نمی­کنند. اِما می­خواهد به لذت­های والا و بزرگ دست پیدا کند و این رویاطلبی را در دیگران نیز بیدار می­کند. او شارل را وادار می­کند که روی عمل جراحی استخوان پا تمرکز کند و باسختی فراوان او را به این کار وادار می­کند، اما وقتی جراحی موفقیت­آمیز نمی­شود تعادل زندگی­اش بهم می­خورد و جهان فکری­اش یکسره بهم می­ریزد. او می­فهمد درچنین جامعه­ایی که او درآن زندگی می­کند راهی به لذت­های والا نیست. پس برای اِما چاره­ایی نیست جز اینکه آخرین پرتو باقی مانده از خورشید بزرگ رویاهایش را روشن نگه دارد و حالا که راهی به زندگی والا نیست به لذت­های جسمانی و مادی تن بدهد.

این ایده بزرگ کتاب است. اینکه شاید هرآدمی که اکنون در گرداب لذت­های کوتاه­مدت و هوس­های آنی اسیر شده، روزی اِما بواری بوده. باهمان شور بی­پایان به زندگی و اشتیاق سوزان به تغییر. اما حالا که درشرایط تنهایی در خانه و شهری که درآن زندگی می­کند مواجه شده شاهد ملال و اضمحلال خویش است. این ایده باتوجه به خانه­دار بودن اما درباره زنان خانه­دار هم مطرح است و بعدا به عنوان یکی از موضوعات جالب توجه نویسندگان موردتوجه قرار گرفته است. درواقع کتاب هشدارنامه­ای نیز هست برای آینده. اینکه چطور شرایط اجتماعی موجب گسست روانی انسان­ها می­شود و جامعه­ایی وقتی زمینه رشد آدم­هایی که درش زندگی می­کنند را فراهم نیاورد چطور موجب مرگ تدریجی آنها می­شود. ما در سال­های اخیر بسیاری از چهره­های مشهور در زمینه هنر، سیاست و… را دیده­ایم که به سرنوشت دردناک اما بواری دچار شده­اند.

نقدی که به این کتاب مطرح است شیوه روایت آن است. به اقتضای ادبیات در زمانه فلوبر، نثر کتاب دارای توصیف­های بسیار از شرایط اجتماعی فرانسه­ست و همچنین جزئیاتی که کاربردی جز عقب انداختن رویدادهای داستان ندارد. همین باعث شده این کتاب اصطلاحا همه­خوان نباشد و غالبا فقط موردتوجه خوانندگان ادبیات نخبه­گرا قرار بگیرد.

حواشی کتاب

مادام بوواری تاکنون بارها در تئاتر و سینما بازآفرینی شده. اولین بار ژان رنوار در سال ۱۹۳۴ از روی این رمان فیلمی ساخت. یک بار نیز در سپتامبر ۲۰۰۹ تئاتر موزیکالی از این داستان ساخته شد. دو فیلم از این رمان در سال‌های ۱۹۹۱ و ۲۰۱۵ با همین نام اقتباس شده‌است. فیلم مادام بوواری (۲۰۱۵) با بازی میا واسیکوفسکا در نقش مادام بوواری و کارگردانی سوفی بارتز جدیدترین اقتباس از این رمان است.

همچنین ماریو بارگاس یوسا در کتابی به نام عیش مدام، مفصلا به تحلیل این رمان پرداخته است و از آن به عنوان اولین رمان مدرن یاد کرده است. این کتاب، جز کتاب­هایی است که در بردن جایزه نوبل توسط این نویسنده نقش مهمی ایفا کرد.

جمع‌­بندی

خواندن این کتاب برای علاقه­مندان ادبیات نخبه­گرا و همچنین کسانی که به رمان­هایی با موضوع ملال علاقه دارند پیشنهاد خوبی خواهد بود. با همه ایراداتی که به نحوه روایت آن وارد است، همچنان شاهکار فلوبر جز کتاب­هایی است که پس از گذشت دوقرن از زمان نگارشش خوانده می­شود و همچنان منتقدان سعی در ارائه خوانش­های نو از این رمان دارند.