تاریخ معاصر ایران شاهد اتفاقات زیادی بوده‌است که برخی از این اتفاقات با وجود اهمیت آن‌ها کمتر بیان می‌شوند. حوادثی که جنبه‌های مختلفی دارند و سرنوشت مردمی را از جهات گوناگون تغییر داده‌اند. از جمله واقعه خونین مسجد گوهرشاد. تشکری بیان می‌کند در برهه‌ای که او هم نگران آسیب فرهنگی است و وظیفه خود می‌داند تا واکنشی نشان دهد، به هنر خود رجوع می‌کند و دست به نگارش چنین اثری می‌زند؛ اثری که با نام پاریس پاریس در اختیار ما قرار گرفته است و روایت اصیل‌ترین قیام مردمی در تاریخ معاصر و در مسجد گوهرشاد مشهد است. با مرور کتاب پاریس پاریس همراه چی‌کتاب باشید.
تشکری که خود از نویسندگان طراز اول کشور در حوزه ادبیات دینی و انقلابی است، اهل خراسان است و تسلط خوبی بر زبان و تاریخ این خطه دارد. برخی معتقدند او را باید نویسنده امام رضا(ع ) دانست به دلیل آثار زیادی که درباره ایشان و حوادث مشهد نوشته است.
داستان کتاب پاریس پاریس
در این کتاب نیز تشکری به حادثه‌ای در خراسان می‌پردازد. او پس از بررسی تاریخ مکتوب بجا مانده و روزنامه‌ها و مستندات گوناگون این رمان را می‌نویسد.
رمانی که در دوره پهلوی اول به روایت عشقی میان دو جوان با سرگذشت‌های گوناگون، بستر خانوادگی و فرهنگی متفاوت می‌پردازد، عشقی که در حوالی سال ۱۳۱۴و اتفاقاتی مهم در تاریخ خراسان و ایران شکل می‌گیرد.
درون‌مایۀ رمان پاریس پاریس، سودای رژیم پهلوی برای پاریسی‌کردن شهر مشهد به‌وسیلۀ کشف حجاب زنان و در ادامه، اتفاقات مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ است که در زمان حکومت رضاخان و نخست‌وزیری محمدعلی فروغی رخ داده است.
سعید تشکری ما را به قلب تاریخ معاصر ایران می‌برد. جایی که وقتی رضا شاه دستور حذف کلاه پهلوی و یک دست شدن لباس مردان را داد، با مخالفت مردم در گوشه و کنار و به ویژه در خراسان روبه‌رو شد.
حضرت آیت‌الله سید حسین قمی، پس از اجباری شدن کلاه شاپو و سیاست‌های تغییر لباس دستور تجمع مردم را داد و محمدتقی بهلول وظیفه سخنرانی را به عهده گرفت و پس از مدت زمان کوتاهی بین مردم و نیروهای دولتی درگیری رخ داد. این تجمع به شدت سرکوب و بیش از ۱۶۰۰ نفر کشته و زخمی شدند. پس از این اتفاق روحانیون برجسته مشهد دستگیر و تبعید شدند و به دستور رضا شاه بعضی از مدیران ادارات مشهد نیز تغییر کردند.
شاهدان این ماجرای وحشتناک روایت کرده‌اند که پس از کشتار مردم در مسجد گوهرشاد، مأموران رضاخان پیکر‌های مطهر شهدا و حتی زخمی‌ها را با کامیون به چند نقطه در مشهد منتقل و بدون انجام غسل و کفن به صورت جمعی دفن کردند.
همچنین تشکری از محله خشت‌مال‌ها به عنوان یکی از گورهای دسته‌جمعی شهدای گوهرشاد یاد کرده است.
بررسی پاریس پاریس
اگر چه کتاب، رمان است و رنگ و بویی از محبت و عشق دارد اما در جای جای کتاب ردپای تاریخی زنده است و در واقع رمانی است که علیه تجدد پوشالی حکومت پهلوی نوشته شده‌است.
نویسنده تلاش کرده‌است براساس مستنداتی قابل اتکا و در حاشیه که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند به برملاشدن وجوهی از تاریخ معاصر ایران و واقعه گوهرشاد بپردازد که یک انقلاب مردمی و دینی علیه بی‌فرهنگی است. و همچنین موقعیت و دیدگاه روشنفکران و تأثیر برخی افراد را آشکارا بیان کند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در واقعه خونین گوهرشاد نقش داشتند.
نویسنده در قسمتی ازکتاب به خوبی شخصیت‌های اصلی و روند داستان را معرفی می‌کند که در اینجا این قسمت از داستان را از خود کتاب می‌خوانیم:
«اکنون سال ۱۳۱۴ است و هزاره فردوسی در طوس خراسان در حال برگزاری است. ملک و مهیار که یکی یتیم‌زاده قوچانی است و دیگری دختری تازه از فرنگ برگشته که سرنوشتی مشابه مهیار دارد. در سالی که حکومت رضاخان میرپنج حوادث خون‌بار واقعه کشتار مسجد گوهرشاد را پی‌ریزی می‌کند با یکدیگر آشنا می‌شوند. رابطه آن‌ها روز به روز از سطح به عمق می‌رسد و هویتی خاص پیدا می‌کند. گویی شناخت هر کدام برای دیگری با شناخت تاریخ پرپر شده خراسان یکی می‌شود. سردار حشمت انگشتان دست مهیار را که عشق آتشین به شعر و ادب دارد در مخزن کتابخانه گوهرشاد در شب کشتار مثله می‌سازد و ملک که تا پیش از این سردار حشمت را پدر خود می‌دانسته در می‌یابد که او فرزند یکی از عشایر است که در کشتاری مشابه در ایل قشقایی پدر خود را از دست داده و مادرش به عنوان غنیمت به خانه سردار حشمت آورده شده است. و مادرش پس از تولد ملک خود را به آتش کشیده است. ملک ومهیار پا به پای قهرمانان حقیقت‌گو و کذاب کشتار مسجد گوهرشاد شعله می‌گیرند تا داغ این واقعه از ذهن و دل کسی پاک نشود. پاریس پاریس سودای تبدیل شدن شهری چون مشهد به شهری چون پاریس است؛ سودایی که پایانش به دالانی هزارتو و بی‌فرجام می‌ماند.»
کتاب به این دلیل که تشکری برای نوشتن آن تحقیقات فراوانی کرده است و همچین از روزنامه‌هایی چون نوبهار، بهار و شرق و آفتاب بهره برده‌است، از حیث تاریخی معتبر است و در طول داستان ما را با افرادی آشنا می‌کند که اگر چه نامشان خیلی آشنا نیست اما مستقیم یا غیر مستقیم در این قیام نقش داشته‌اند.
جمع بندی
از آنجایی که کتاب در بستر یک واقعه تاریخی روایت می‌شود و جنبه‌های تاریخی را بیان می‌کند، ممکن است برای مخاطب عامی خسته کننده به نظر بیاید اما قلم منعطف و روان نویسنده با بهره‌گیری درست و هنرمندانه از عناصر داستانی و با پی‌ریزی طرحی ادبی و انسجام داستانش موجب می‌شود خواننده سرخورده نشود و کتاب را هم برای مخاطبان تاریخ و هم مخاطبان عامی رمان دلچسب می‌کند.
کتاب با توجه به موضوع و طرح اصلی حجم معقولی دارد. با زبان سوم شخص به روایت دیالوگ‌ها و رفتار و سرگذشت شخصیت‌ها می‌پردازد. بیشتر تمرکز بر روی شخصیت سازی و افکار آن‌هاست تا جزئیات زمان و مکانی. تشکری با لحنی توصیفی و روایی با زبانی صمیمی می‌نویسد و اگر چه متن داستان چندان روان نیست انسجام خوبی دارد.
نویسنده از زبان و فرهنگ پویای مختص جغرافیا و تاریخ رخداد داستان بهره برده است و برای همین در آخر کتاب فهرستی تدارک دیده است که شامل معنی اصطلاحات و کلمات ناآشنا و متکلف است.
جمله‌ها کوتاه و داستان زنجیروار ادامه دارد و شخصیت پردازی‌ها منحصر به فرد و در مجموع این آفرینش و پردازش جذاب و گیراست.
من این کتاب را به همه دوست‌داران رمان‌های تاریخی و علاقمندان رمان پیشنهاد می‌کنم.
