وقتی واژه غربت را می‌شنوی احتمالا اولین تصویری که به ذهنت خطور می‌کند، تصویر جوانی است که به میل یا به رغم میل خودش، برای تحصیل یا کار، به شهری یا کشوری غیر از شهر یا کشور خود رفته است. گاه‌گاهی از طریق تماس صوتی یا تصویری با خانواده و دوستان خود در ارتباط است و همزمان باید به فکر ساختن ارتباطات جدیدی با انسان‌ها و مکان‌ها و خیابان‌ها و تابلوها و نقشه‌ها و تفریحگاه‌های اقامتگاه جدید خود باشد. چیزی در این غربت اما هست که او را تسکین می‌دهد. او می‌داند که روزی به شهر و کشور خود باز خواهد گشت؛ هروقت که بخواهد. در اکثر موارد، فاصله این آدم غریب تا وطن، تهیه یک بلیط است. اما غربت، معانی دیگری هم دارد. اصلا معنایی که از غربت گفتیم، در قیاس با معانی جدید آن، به مثابه یک شوخی است. نوعی از غربت در دنیای امروز وجود دارد که مرزهای معنای این واژه را جابه‌جا کرده و تعاریف جدیدی از آن به دست داده است. با مرور کتاب بازگشت به رام الله همراه چی‌کتاب باشید.
اهالی فلسطین، حدود ۸۰ سال است که تجربه‌ای جدید از غربت دارند. آن‌ها در کشور، شهر، کوچه و محله و خانه خود غریبند. کدام کشور دنیا را سراغ دارید که مرزهای آن در اختیار دیگران باشد؟ کدام مردم دنیا را سراغ دارید که برای بازگشتن به خانه خود، نیازمند مجوز باشند؟ کدام خانواده از کدام خانه از کدام محله از کدام شهر از کدام کشور را سراغ دارید که هر عضو آن نه به خواست خود، که به خواست دیگرانی غریبه‌تر از هر غریبه‌ای، در کشوری دور از دیگران زندگی کند؟ یکی در فلسطین باشد، یکی در امارات، یکی در کویت، یکی در کویت، یکی در مصر و دیگری در قطر. کدام کشور را سراغ دارید که مردمش برای کشت و زرع و راه انداختن صنعت و کارخانه، نیاز به مجوز دیگران داشته باشند؟ کدام کشور را سراغ دارید که پرچمی غیر از پرچم خودش در شهرهای آن برافراشته شود؟
بازگشت به رام الله، نوشته مرید برغوثی، شاعر اهل فلسطین است. او در شهر دیر غسانه، جایی نزدیک رام الله به دنیا آمد. رام الله شهری است در ۱۶ کیلومتری شمال قدس. شهری کوهستانی که در ارتفاعات حدودا هزار متری از سطح دریاست. رام الله در جنگ ۶ روزه اسرائیل و اعراب، به تصرف نیروهای اشغالگر درآمد و بسیاری از مردم به جرم همکاری با انتفاضه فلسطین، از این شهر تبعید شدند. بعد از این تصرف بود که تعدادی از مراکز اداری و حکومتی اسرائیل به این شهر انتقال پیدا کرد و باعث شد این شهر اهمیتی بیش از پیش پیدا کند. یکی از معتبرترین و قدیمی‌ترین مراکز آموزش عالی فلسطین نیز جایی در نزدیکی رام الله قرار دارد.
کتاب، در ژانر خاطره نوشته شده است. مرید برغوثی ماجرا و روایت کتاب را، از زمانی که به موجب قرارداد اسلو، دوران تبعیدش به پایان می‌رسد و می‌تواند به کشور بازگردد، آغاز می‌کند. جایی که روی پل ایستاده تا جواز ورودش را دریافت کند. برزخی که معلوم نیست سرنوشت افرادی که روی آن ایستاده‌اند، چگونه تعیین می‌شود. جایی در اوج بلاتکلیفی که باید منتظر فرمان دشمن بمانی. جایی که برای بازگشت به کشورت، باید منتظر تصمیم کسانی باشی که سرزمین تو را تصرف کرده‌اند و حالا برای بازگشت به وطن هم باید از آن‌ها اجازه بگیری. نثر کتاب، نثری غمگین‌کننده و تلخ است و این تلخی نه بخاطر انتخاب کلمات که بخاطر واقعیت‌هایی است که کتاب راوی آن‌هاست. مواردی که بعضی از آن‌ها را مرور کردم، تنها شروع داستان است. در ادامه، بازگشتن به وطن، آن هم پس از ۳۰ سال، مصادف است با روبه‌رویی با مواردی بسیار تلخ‌تر از این. از دیدن خرابه‌های جنگ‌زده گرفته تا ممنوعیت سفر به قدس و دیدن شهرک‌های بی‌شمار غصبی و پرچم‌های کشور متجاوز.
نثر کتاب، نثری شاعرانه است و از نویسنده‌ای که در اصل شاعر است، توقعی جز این نیز نمی‌رود. توصیفات مرید برغوثی از وضعیت فلسطین، مرور خاطرات کودکی‌اش در میان ماجرای اصلی، نظرات شخصی‌اش که پیرامون مسائل مختلف از دوستی گرفته تا غم و غربت و خانواده و غیر از این‌هاست، همه و همه با عبارات و تشبیهاتی دلچسب نوشته شده است. نثر مرید برغوثی، یادآور نثر شیرین نادر ابراهیمی است با این تفاوت که تلخی آن چه برغوثی آن را روایت می‌کند، بر شیرینی نثر سایه می‌اندازد.
مطالعه این کتاب، واقعیاتی جدید و عمیق از فلسطین را به مخاطب نشان می‌دهد که تا قبل از آن شاید دیده و نشنیده باشد. صرف شنیدن این که اسرائیل، جغرافیایی را به تصرف خود درآورده است، نمی‌تواند بیانگر واقعیتی باشد که اتفاق افتاده است. هرچه تا پیش از این گفته و شنیده‌ایم، تنها گوشه‌ای از ماجراست. آن هم گوشه‌ای که از بیرون ماجرا و از فاصله‌ای بسیار دور می‌توان به تماشای آن نشست. غربتی که واقعا اتفاق افتاده است، جنایتی که در قامت کوتاه کلمات خلاصه شده، و کلماتی مثل غصب و تصرف و اشغال، آمده‌اند تا به مثابه سپری در دستان غاصبان و متجاوزان و اشغالگران باشند تا واقعیتی عظیم را پشت چند حرف ساده پنهان کنند، همانی است که مرید برغوثی ما را به تماشایش می‌برد. تماشای چیزی که از لابه‌لای اخبار دیده نمی‌شود. این که چنین جنایتی تا چه حد در ریزترین مسائل زندگی شخصی نیز تاثیر گذاشته و بر آن‌ها سایه انداخته است، جز با روایت افرادی که به ناچار در ستیز با آن هستند، شناخته و دیده نمی‌شود.
کتاب بازگشت به رام الله را، هم به سبب نثر روان و ادبی آن، هم به خاطر موضوع عالمگیر آن و هم به دلیل آشکار کردن و بازگویی گوشه‌هایی از واقعیت که تا امروز مغفول و مخفی مانده‌اند، به تمام کتابخوان‌ها و به هر کسی که اندک علاقه‌ای به مبارزه با ظلم و آشنایی با بزرگ‌ترین ظالمان معاصر دارد، می‌توان پیشنهاد کرد.
