کتاب داغ داغ است؛ تازه از تنور چاپ در آمده و رسیده به دستم تا بخوانمش و در آستانه چهل و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، درباره بنیان گذار آن بنویسم. بین خودمان بماند، کتاب دقیقا روزهایی به دستم رسید که دنبال آشنایی عمیق‌تر با زندگی و سبک فکری امام خمینی (ره) بودم. اما آیا این کتاب منبع خوبی است؟ برای آشنایی بیشتر با کتاب روح الله ادامه این مطلب را از چی کتاب بخوانید.
فهرست مطالب
کتاب روح الله روایت مستند است، نه داستان
در کتاب روح الله ما با یک داستان منسجم و کامل طرف نیستیم. کتاب روح الله مجموعه‌ای از حوادث تاریخی از زمان‌های مختلف است و نشان می‌دهد اندیشه انقلاب اسلامی از کجا نشأت گرفت. البته، موضوع این کتاب فقط انقلاب اسلامی نیست؛ کتاب روح الله درباره همه اقدامات و منش فکری امام خمینی است. مثلا در بخشی از کتاب درباره تدریس فلسفه توسط خمینی جوان و کراهت داشتن دیگر مدرسین حوزه از این موضوع، مطالبی بیان می‌شود؛ «کوزه را در آب کشیده‌اند؛ چرا که من از فلسفه می‌گفتم» صفحه ۳۳ کتاب.
نام‌های آشنایی در کتاب دیده می‌شوند که در میان همه آنها «شاهرخ مسکوب» از بقیه جالب‌تر است. همه ما مسکوب را با جملات قصار و داستانی‌اش می‌شناسیم و اینکه او معیاری برای شناخت زمانه زیست روح الله باشد، ناخوداگاه توجه را جلب می‌کند.
البته باید توجه داشت که در کتاب، بخش‌های داستانی هم وجود دارد که با رعایت جانب انصاف باید گفت خوب پرداخته شده‌اند. روایت پراکنده ماه بی بی، صحنه‌هایی از تشیع جنازه و یا توصیف رفتارها و واکنش‌های روح الله خمینی، خیلی خوب نوشته شده‌اند. اما با این حال، مستندات کتاب بیشتر از بخش‌های داستانی آن است. گویی تکیه نویسنده بر تاریخ است تا تخیل.
کتاب روح الله را می‌شناسید؟
برای نسل من، امام خمینی نه آنقدری دور و نشناختنی بود که نتوانیم معنی «رهبر انقلاب» را درک کنیم و نه آنقدر شناخته شده، که بتوانیم درباره ایشان حرف بزنیم. تا قبل از این کتاب تقریبا هر منبعی را که درباره زندگی امام خمینی نوشته یا ساخته شده بود، دیده بودم. هیچکدام تصویر کاملی از ایشان را نشان نمی‌داد. لز طرف دیگر کتاب‌های تبیینی نیز بیان روشن و گیرایی نداشت و خواندنشان پروژه سنگینی بود؛ آنقدر که عطای خواندن را به لقایش می‌بخشیدم. کتاب روح الله از این جهت، در شناخت ابتدایی سبک فکری امام خمینی بهتر عمل کرده است؛ اما شاید هنوز زود باشد که بخواهیم به آن «کامل‌ترین منبع درباره امام خمینی» بگوییم. با این حال، همین که که کتاب به بیان مستند اتفاقات و احوال امام خمینی پایبند است، یک مزیت جدی محسوب می‌شود.
مستند نوشتن در ادبیات روایی
در یک معنای کلی، داستان به روایتی گفته می‌شود که همه یا بخشی از آن مبتنی بر تخیل است؛ یعنی حوادثی که در دنیای واقعی ممکن است اتفاق بیافتند، اما در دنیای داستانی توسط نویسنده خلق می‌شوند. به عبارت دیگر داستان در این معنا، بر هیچ واقعیتی در جهان واقعی تکیه نمی‌کند. اما مستندنگاری با داستان کاملا متفاوت است. مستند تماماً بر واقعیت متکی است. در مستند نگاری بیان جذاب و شیوا اهمیت دارد، اما رتبه اول توجه نویسنده معطوف به «دقیق بودن حوادث» است.
در میان کتاب‌های ایرانی، اخیراً نمونه‌های خوبی از تلفیق مستند و داستان دیده می‌شود. یکی از این نمونه‌های خوب، «مرد رویاها» اثر سید مهدی شجاعی است. با اینکه این اثر هم متکی بر مستند است و هم روایت داستانی دارد، اما نکته قابل توجه در اینگونه آثار وجود مرز مشخص بین داستان و مستند است. انگار که یکی شدن این دو اساساً نشدنی است. البته که همه حوادث مستند، روی الگوی داستانی مشخص اتفاق نمی‌افتند و به همین علت در صورت تغییر قالب، به مشکل برخواهیم خورد. با این حال تلاش برای نوشتن این نوع آثار، ستودنی است و امید است که باعث خلق شکل‌های جدیدتری از داستان شود.
آشنایی با نویسنده کتاب
کتاب روح الله «هادی حکیمیان» در سال ۱۳۵۷ در یزد به دنیا آمده و در رشتۀ تاریخ تحصیل کرده است. خودش در مورد انگیزۀ نویسندگی‌اش می‌گوید که «قصد داشته تا واقعیت‌های تاریخی را در قالبی به مردم بگوید که بیشتر خوانده می‌شود». برای همین هم داستان‌های بلند و حتی داستان‌های کوتاهش، تاریخی هستند و یا شخصیت‌هایی دارند که از حوادث مهم تاریخی سخن می‌گویند. سبک نوشته های حکیمیان نزدیک به فضای سنتی و بومی استان یزد بوده و در فضاسازی داستانهایش از تجربه زیست در این منطقه استفاده کرده است.
اولین کتاب ایشان در سال ۱۳۸۴ با نام «گل انارها را باد می برد» با حمایت حوزه هنری استان یزد به چاپ رسید. پس از آن کتاب‌های دیگری هم از هادی حکیمیان به چاپ رسید؛ عناوین مشهوری چون «باغ خرمالو»، «برج ناز»، «پست طهران» و آثاری برای کودکان و نوجوانان. روح الله جدیدترین اثر این نویسنده است که به همان سبک تاریخ نگاری او نوشته شده است. همچنین این نویسنده جوایز و افتخارات بسیاری هم کسب کرده؛ مثلا رتبه اول کنگره شعر و قصه کشور در بندرعباس، اثر برگزیده کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور و برگزیده هشتمین جشنواره داستان انقلاب از جمله افتخارات هادی حکیمیان است.
روی کتاب روح الله حساب کنیم؟
کتاب روح الله شاید داستان خوبی نباشد، اما حتماً مستند خوبی‌است. وجه مطالعاتی این مستند-داستان بر جنبه هنری و تخیلی آن می‌چربد. در واقع کتاب روح الله به درد آن دسته از افرادی می‌خورد که می‌خواهند آخر یک کتاب، نتیجه‌گیری روشنی داشته باشند. می‌خواهند چیزی، به غیر از یک تجربه داستانی، دستشان را گرفته باشد. کتاب روح الله برای آنهایی خوب است که دنبال تحقیق و فهمیدن از طریق مستند هستند، نه آنهایی که لابلای داستان‌ها به دنبال نشانه‌ها می‌گردند. اگر بخواهم به سوال اول صحبتم جوابی بدهم، پاسخ حتما مثبت است. کتاب روح الله منبع خوبی است، گرچه داستان کاملی نیست.
