آثار شهید باهنر
شهید محمد جواد باهنر از شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر است؛ اما کمتر کسی درباره ایشان می‌داند. نام ایشان به گوشمان آشناست؛ ولی چیز بیشتری نمی‌دانیم. شهید باهنر سومین وزیر آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌مدار، طلبه، معلم و نویسنده بود. در ادامه با بعضی از مهم‌ترین آثار شهید باهنر آشنا می‌شویم؛ همراه چی‌کتاب باشید تا بعد از آشنایی با تفکر ایشان، آثارشان را بررسی کنیم.
فهرست مطالب
شهید باهنر که بود؟
محمد جواد باهنر، زاده شهریور ۱۳۱۲ در شهر کرمان بود. اگر بخواهیم زندگی این انسان را در یک کلمه تعریف کنیم، می‌گوییم پویایی. باهنر شخص بسیار فعالی بود؛ چه در زمینه علمی چه در دین و چه در سیاست. ایشان شخصی نبود که به اتمام یادگیری اعتقاد داشته باشد. باهنر در ۱۱ سالگی وارد حوزه علمیه شد و تحصیلات تکمیلی را گذراند و در کنار دین، سیاست هم آموخت. بعد از آن وارد دانشگاه شد و تا مقطع دکتری پیش رفت. زمانی که دید حرفی برای گفتن دارد، در آزمون استخدامی معلمان شرکت کرد و آموزگار شد. شاید دیگر نتوانیم آموزگاری پیدا کنیم که مانند باهنر در هر زمینه صاحب نظر باشد.
ایشان حین تدریس متوجه ایرادهایی در منابع مدارس شد؛ به همین علت دست به قلم گرفت و آثاری برای مدارس تألیف کرد. چندی بعد متوجه شد که ایران به سیاست‌مداری دلسوز نیاز دارد؛ چراکه به‌تازگی دست بنی‌صدر از ایران کوتاه شده بود؛ پس دست به کار شد و سمت نخست وزیری کابینه شهید محمد علی رجایی را به عهده گرفت.
متأسفانه بدخواهان این ملت نگذاشتند فردی دلسوز برای این مملکت تلاش کند و در سال ۱۳۶۰ ایشان را به همراه دیگر همراهانشان ترور کردند. گروهک منافقین با بمب‌گذاری در جلسه امنیت ملی باهنر، شهید رجایی و دیگر همراهانشان را به شهادت رساند و ایران برای همیشه مردی چون باهنر را از دست داد. از آنجا که هیچ کس نمی‌تواند نور خدا را خاموش کند، از ایشان آثاری باقی ماند که در روزهای تاریک گمراهی، چراغ راهمان باشد. در ادامه مهم‌ترین آثار شهید باهنر را معرفی می‌کنیم.
گسترش نهضت حسینی | اثری برای بیان فلسفه قیام عاشورا
کتاب «گسترش نهضت حسینی» برگرفته از سخنرانی‌های شهید باهنر در محرم و صفر سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ است. ایشان در ۵ جلسه، علل و چگونگی گسترش نهضت امام حسین (ع) در تاریخ اسلام را بیان کردند. شهید باهنر در این اثر به‌تفصیل می‌گوید چه شد که حسین(ع) حجش را کوتاه کرد و در بیابان کربلا به شهادت رسید؟
سخنرانی‌ها برای فهم عامه مردم آماده می‌شوند و متن سخنرانی باید به گونه‌ای باشد که تمام افراد پای منبر متوجه بشوند؛ پس اگر کتاب‌خوان باشید، متن این کتاب حتماً شما را جذب می‌کند. همان طور که گفتیم این کتاب از روی سخنرانی نوشته شده است و متنی ساده و روان دارد؛ چیزی که اکثر متون قدیمی و دینی ندارند.
باهنر در این کتاب، اثر و نتیجه‌ای که قیام سیدالشهدا بر اسلام و مردم داشت را معرفی می‌کنند. اکثر ما از امام سجاد (ع) فقط داستان بیماری و صحیفه سجادیه را شنیده‌ایم؛ اما این کتاب ما را با مبارزه‌های سیاوی این امام در دوران خفقان آشنا می‌کند. این کتاب چند فصل مجزا دارد که در هر کدام به ابعاد خاصی از رسالت امامان پرداخته است. قیام‌های برگرفته از قیام امام حسین (ع)، معرفی موج حماسی و تاریخی نهضت امام در طول تاریخ و عناصر نهضت حسینی در زندگی امام حسن (ع) و امام کاظم (ع) از دیگر بخش‌های این کتاب هستند.
بخشی از کتاب گسترش نهضت حسینی
نهضت امام حسین علیه السلام مهم‌ترین حرکت حیات بخش تاریخ اسلام به شمار می‌رود. خورشید اسلام که هنوز نیم قرن از طلوع آن نگذشته بود، می‌رفت تا در همان قرن نخست در ورای ابرهای تیره تحریف‌ها و عداوت‌های دشمنان دوست‌نما کم‌فروغ گردد و از اسلام ناب محمدی جز نامی باقی نماند. اما حرکت الهی و روشنی بخش امام حسین علیه السلام همچون تند بادی سهمگین ابرها را کنار زد تا روح انسانیت از انوار جان بخش اسلام ناب محمدی بی‌بهره نماند.
نهضت امام حسین علیه السلام آنچنان موجی در عالم ایجاد کرد که تاریخ پس از خود را همواره تحت تأثیر قرار دارد و انسان‌های آزاده عالم هیچگاه اجازه ندادند که این موج آرام گیرد و نهضت حسینی از حرکت باز ایستد. بسیاری از مطالعات انجام شده در خصوص نهضت امام حسین علیه السلام به تحلیل این واقعه در زمان وقوع بسنده کرده‌اند و از بررسی تأثیرات بعدی و گسترش آن در طول تاریخ پس از خود غافل مانده‌اند؛ حال آنکه شکوه و عظمت این نهضت را در تأثیرات بعدی آن بیشتر می‌توان جست‌وجو کرد.
مباحثی پیرامون فرهنگ انقلاب اسلامی | بیان چرایی و چگونگی نهضت خمینی
دین به معنای سبک زندگی است و هر سبک زندگی تأثیرات برجسته‌ای بر زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها دارد. جامعه‌ای که افراد مذهبی دارد باید فرهنگ متمایزی از دیگر جوامع داشته باشد. در این کتاب ویژگی‌های جامعه اسلامی تعریف می‌شود. نکته برجسته تمامی آثار شهید باهنر علّی‌بودن آن‌هاست. شهید باهنر شخصی بود که به چراها علاقه بسیاری داشت و این علاقه در آثار ایشان هم نمود پیدا کرده است. بعد از آن هم نوبت به چگونه‌ها می‌رسید. کتاب فرهنگ انقلاب اسلامی بعد از اینکه توضیح می‌دهد چرا انقلاب اسلامی لازمه ایران بود، درباره آثار انقلاب هم توضیح می‌دهد؛ اینکه چگونه ایران آینده هم به جمهوری اسلامی نیاز دارد. در قسمتی از کتاب توضیح داده می‌شود که چگونه انقلاب ایران نویدبخش دیگر کشورها می‌شود.
این کتاب مجموعه‌ای از سخنرانی‌های باهنر درباره پیامد‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاست خارجی انقلاب ایران است. شهید باهنر گاهی لقب دانشمند می‌گیرد که بی‌شک لایق ایشان هم هست. جالب است بدانید که خیلی از نکات کتاب ایشان در زمانه امروز به چشم می‌خورد. ایشان پیش‌بینی می‌کند که اگر مسئولان و مردم راه درست را بروند، در ۳۰ سال آینده کجا هستند و اگر لغزش داشته باشند، کجای تاریخ خواهند ایستاد. از سنگ‌هایی که سر راه ایران است، از خیانت‌ها و از تاوان‌هایی که باید بپردازیم و هزار نکته دیگری که شما را شگفت‌زده می‌کند در این کتاب نوشته شده است.
شناخت اسلام | تحلیل هر آنچه یک مسلمان باید بداند
اطلاعاتی که ما از دین خود داریم خیلی کم است. واقعاً اگر بخواهیم اسلام را در دو جمله برای کسی تعریف کنیم حتی به اندازه دو جمله حرفی برای گفتن نداریم. یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای شناخت اسلام، شنیدن از زبان نمایندگان آن است. کتاب «شناخت اسلام» یکی دیگر از آثار جذاب شهید باهنر است. مخاطبان هدف این کتاب، قشر نوجوان جامعه هستند.
آثار شهید باهنر چه در زمانه خود چه امروزه کاربردی هستند. این کتاب مجموعه مباحث تعلیمات دینی است که بین سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ نوشته شد. البته باهنر در نوشتن این کتاب تنها نبود. شهید باهنر، شهید محمد حسینی‌بهشتی، دکتر علی گلزاده غفوری نویسندگان این کتاب هستند. تنظیم کتاب به عهده شهید باهنر بود که ایشان به‌خوبی از عهده این کار برآمدند. استقبال فراوانی از این کتاب شد و کتاب شناخت اسلام چندین مرتبه چاپ شد.
کتاب به موضوعات مختلفی از نگاه اسلام پرداخته است. انفاق، زکات، سهم‌بندی ارث، بیت‌المال، ربا، مال، زمین، آب، قیام‌های مذهب شیعه، خلافت و امامت، رهبری، رشد فکری، اجتهاد، اجماع و طلاق از موضوعات اصلی این کتاب هستند.
در ادامه کتاب شناخت اسلام به مسابقات و قوانین آن‌ها اشاره می‌کند؛ اسب‌سواری، تیراندازی و قوانین مربوط به داوری. با اینکه کتاب شناخت اسلام برای نوجوانان نوشته شده است، اما برای هرکسی که بخواهد اسلام بهتر بشناسد مناسب است. متن روان و ساده این کتاب سخت‌ترین موضوعات را به شیرین‌ترین شکل ممکن معرفی کرده است. باهنر واقعاً هنرمند بوده است. جالب‌ترین نکته درباره نویسندگی این است که تا خود شخص موضوع بحث را نفهمیده باشد نمی‌تواند آن را انتقال دهد. دیدن این کتاب و معنایی که منتقل می‌کند نشان‌دهنده این است که باهنر دین را فهمیده بود و با آن زندگی می‌کرد.
بخشی از کتاب شناخت اسلام
شک دوران بلوغ یکی از عوامل مؤثر در تکامل انسان است؛ به شرط آنکه با نوعی عشق و ایمان توأم باشد؛ عشق و ایمان به کاوش‌گری و تحقیق. تنها این نوع شک است که می‌توان به آن «شک سازنده» لقب داد. البته کار شک همیشه خراب کردن است؛ خراب کردن آنچه تاکنون باور داشتیم و سازندگی مربوط به کاوش و تحقیقی است که در پی این خراب کردن شروع می‌کنیم؛ ولی از آنجا که تا باورهای سست بنیاد خراب نشود، به راه کاوش و تحقیق نمی‌افتیم، شک را هم در این سازندگی سهیم می‌شمریم و آن را «شک سازنده» می‌نامیم.
جهان در عصر بعثت | قصه پر غصه سختی‌های هدایت
زمان بعثت پیامبر هم از دیگر زمان‌های کمتر شناخته شده است. در کتاب «جهان در عصر بعثت» آمده که پیامبر برای بیدار کردن مردمی که خود را به خواب‌زده بودند، چه جانفشانی‌ها کرد، از چه موانعی گذشت و چه دشمنانی داشت. اینکه ما بتوانیم قبل و بعد اسلام را در یک جامعه ببینیم پرده از خیلی رازها کنار می‌رود. آثار شهید باهنر به نکاتی اشاره شده که از نظر ما کم اهمیت هستند؛ اما از چشم ریزبین باهنر این اتفاقات اهمیت بسیاری دارند. درست مانند اینکه می‌گویند بال‌زدن پروانه‌ای کوچک در یک سر دنیا باعث طوفان در طرف دیگر می‌شود. در اکثر رویدادهای بزرگ این جزئیات هستند که نتیجه را به ارمغان آورده‌اند؛ اما جالب اینجاست که اکثر ما از این جزئیات غافل هستیم. در زمانی که پیامبر به مردم معرفی شد، سختی هدایت مردم ناآگاه یک سمت ماجرا بود؛ اما سمت دیگر ماجرا اهمیت ویژه‌ای داشت.
دین مهربان اسلام خیلی از کفار را بخشید و این بخشش بعداً بلای جان اسلام شد. بسیاری از این افراد وارد حکومت شدند و تیشه دست گرفتند تا ریشه اسلام را قطع کنند. سمت دیگر ماجرای اسلام، حفظ دین از چنگ این انسان‌نماها بود. در کتاب عصر بعثت به قسمت اول زندگی اسلام و کتاب گسترش نهضت حسینی فصل بعدی زندگی اسلام و مسلمانان را نشان می‌دهد. باهنر اعتقاد دارد که شنیدن و آگاهی از سختی‌های گذشت ما را برای سختی‌های آینده آگاه می‌کند و از همه مهم‌تر روش‌های نخ‌نما اما مفید دشمنان را معرفی می‌کند.
ما از این روش‌های کهنه چندین قرن است که ضربه می‌خوریم. تاریخ تکرار می‌شود چون ما آن را نمی‌دانیم؛ زمانی که این کتاب را می‌خوانید می‌توانید با تمام وجود احساس کنید که تعدادی از این اتفاقات هنوز در حال تکرار هستند؛ این رویدادی تعجب‌آور و از همه مهم‌تر دردناک است. تا زمانی که وضع جهان در زمان بعثت شناخته نشود، نمی‌توان به‌خوبی نیازهای بشری به نهضت بزرگ اسلامی دریافت و به نقش و تأثیر اسلام در برانداختن فساد و گمراهی آن زمان پی برد. این کتاب به رویدادهای قرن ۴ تا ۶ میلادی اشاره می‌کند.
بخشی از پیش‌گفتار کتاب جهان در عصر بعثت
در این کتاب می‌خواهیم تابلوی کوچکی از جهان بزرگ ترسیم کنیم: جهان در عصر بعثت؛ عصری که شاهد قدرت‌های عظیم، اما متزلزل؛ مذاهب بزرگ، اما گرفتار خرافات و کج‌فکری‌ها و کشمکش‌های متولیان؛ فلسفه‌های بربادرفته، تمدن‌های در حال سقوط، قوانین ظالمانه، اختلافات عمیق طبقاتی، قت‌عام‌ها، جنگ‌ها، تعصبات ناروا، عادات و آداب غلط، یورش های ضد علم و هزاران بدبختی دیگر بوده و قرآن آن را «گمراهی آشکار» می داند.
سخن پایانی درباره آثار شهید باهنر
شهید باهنر در کل ۹ کتاب نوشته است. «سیری در عقاید و احکام اسلامی»، «انسان و خودسازی» و «گذرگاه الحاد» از دیگر آثار شهید باهنر هستند. کتاب‌های ایشان اکثراً برگرفته از سخنرانی‌هایی است که به مناسبت‌های مذهبی در مساجد داشتند. این سخنرانی‌ها به هم پیوسته بودند و کار مؤلفان برای جمع‌آوری سخنرانی‌ها و تبدیل به کتاب آسان بود. منسجم‌بودن مطالب یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار باهنر است. حرفی که از دل برآید بر دل نشیند. البته شهید باهنر فقط اهل حرف نبود. محمدجواد باهنر اول به دانسته‌هایش عمل می‌کرد و بعد حرف می‌زد و به خاطر همین ویژگی هم محبوب مردم بود و علاقه مردم به این شهید بزرگوار روزبه‌روز بیشتر می‌شد. راستی شما چه کتاب‌هایی از ایشان خوانده‌اید؟ برای ما بنویسید و بگویید کدام کتاب و به چه دلیل بیشتر نظرتان را جلب کرده است.
