روزهای پایانی تابستان سال ۱۳۵۳ بود که امام جماعت جوان مسجد نیمه‌کارۀ امام حسن مجتبی، در انتهای بازار سرشور مشهد، با شروع ماه مبارک رمضان برنامه جدیدی برای مسجد می‌ریزد، از این پس سید علی حسینی سی و چند ساله، با آن قامت رشید و چشمان نافذ پشت تریبون می‌ایستد و هر روز از ماه مبارک را به یک موضوع اختصاص داده و تفسیر می‌گوید؛ تفسیری بی‌مانند در فضای ملتهب و انقلابی آن سال‌های مشهد. کسی چه می‌دانست، بعدها آن طلبه جوان، وظیفه رهبری امتی را بر عهده گرفته و صوت‌های آن جلسات می‌شود کتابی با موضوع طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن و چراغ راهی برای مسلمین جهان. برای آشنایی بیشتر با کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی ادامه این مطلب را از چی کتاب بخوانید.
فهرست مطالب
دور کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن در یک دقیقه
محتوای کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی
کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن متن سلسله جلساتی است که توسط سید علی حسینی خامنه‌ای در روزهای ماه مبارک رمضان برگزار شده است. شاید از اهمیت و تاثیرگذاری جلسات همین بس که چند ماه پس از پایان سخنرانی و بیان تفسیر، خطیب دستگیر و راهی یکی از مخوف‌ترین شکنجه‌گاه‌های آن روز دنیا یعنی کمیته مشترک ضد خرابکاری شد.
پس از گذشت چهل و چند سال صوت این جلسات در دسترس قرار گرفته و رازی که در سینه مستمعین آن زمان دفن شده بود، مکتوب و با نام طرح کلی اندیشه اسلامی به دست باقی تشنگان دریای حقیقت قرآن رسید. با آنکه بیش از چهار دهه از آن روزهای ملتهب مشهد و جلسات تفسیر قرآن می‌گذرد، اما محتوای کلام آنقدر گیرا و مجذوب‌کننده هست که فانوس راهی برای این روزهایمان باشد.
منابع طرح کلی اندیشه اسلامی
جلسات تفسیر با چند آیه از قرآن کریم آغاز و با شرح آیات با محوریت اصول دین ادامه پیدا می‌کند. پیش از شروع جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی تکه کاغذی حاوی نکات مهم هر روز در اختیار حاضرین قرار می‌گیرد و این‌گونه سعی بر آن دارند تا مباحث را ملکه جانشان کنند.
ایمان
جلسه اول که با آیات سوره آل‌عمران شروع می‌شود؛ از رحمت و غفران و مسئله ایمان می‌گوید. در نگاه خطیب، تلاش و حرکت آدمی، فلسفه بودن اوست و نقطۀ آغاز و سکوی پرشی دارد و آن ایمان است. ایمان مراتبی دارد و الزاماتی. در ادامۀ جلسات به ویژگی‌های ایمان می‌پردازد که از مهمترین آن‌ها، آگاهانه بودن است. ایمانی برآمده از آگاهی. در تفکر قرآنی، ایمان صرف یک باور قلبی دانسته نشده و مسئله آنقدر کندوکاو می‌شود تا به تعهد عملی به عنوان یکی از ملازمان مهم آن پرداخته می‌شود.
توحید
مبحث بعدی طرح کلی اندیشه اسلامی، شرح توحید در جهان‌بینی اسلامی‌ست. در جهان‌بینی و نگاه اسلامی تمامی پدیده‌ها و ذرات عالم وابسته، آفریده و بندۀ یک قدرت برتر هستند و این قدرت برتر خداست (الله) که به همه خصایص اخلاقی نیک همچون: علم، قدرت، اراده، حیات و… آراسته شده‌است. در خلال بحث به مسئله توحید در ایدئولوژی اسلام پرداخته و دو ملازم سلبی و ایجابی برآمده از روح توحید در نظر گرفته می‌شود. مسئله ایجابی روح توحید به عبادت و عبودیت در برابر خالق اشاره دارد و جنبه سلبی آن به مسئله نفی عبودیت غیرخدا.
یک جلسه از سخنرانی طرح کلی اندیشه اسلامی که در رابطه با توحید است، به یکی از مباحث داغ آن زمان یعنی مسئله طبقات اجتماعی و اندیشه‌های مارکسیستی چپ با عنوان “توحید و نفی طبقات اجتماعی” می‌پردازند. در این جلسه سعی بر آن است تا مفهوم طبقه و جایگاه انسان‌ها در اسلام تبیین شود. در جهان‌بینی اسلامی مسائلی از قبیل مباحث اقتصادی و تبار خانوادگی _که آن زمان مایۀ تفاخر و تحرک اجتماعی تلقی می‌شده_ موجب برتری و اختلاف طبقاتی نیست و برعکس، مواردی که برآمده از تقوا، عمل و امثالهم باشد، معیار و ملاک برتری جایگاه افراد است.
برای تاکید بر این مسئله، نام سلمان فارسی به عنوان مثال آورده می‌شود که در آن روزهای شبه جزیره عربستان و با آن معیارهای جاهلی، از کمترین و پایین‌ترین مقامات برخوردار بوده است ولی در عین حال پیامبر اسلام، او را از اهل و خانواده خود می‌دانست و یا بلال حبشی. البته باید به این مسئله هم اشاره کرد که توحید تاثیرات روحی و روانی خاص خود را نیز به جا می‌گذارد و برای جامعه‌ای که جهان‌بینی توحیدی داشته و خود را تحت فرمان و عبد خداوند می‌داند و از هیچ قدرتی غیر از او هراسی ندارد، آرامشی به ارمغان خواهد آمد.
نبوت
در نیمه‌های ماه مبارک رمضان که بحث طرح کلی اندیشه اسلامی نیمه خود رسیده است، مسئله فلسفه نبوت مطرح می‌شود. نبی فردی‌ست که وظیفۀ تفسیر و تاویل کلام الهی و هدایتگری به راه او را دارد. از بعثت تا کنشگری و وظایف انبیاء در تمام ادوار تاریخ شرح داده شده است. یکی از عمده فعالیت‌ها و وظایف نبی در جهت رفع اختلاف طبقات اجتماعی، نابرابری‌ها و اجرای عدالت بر اساس احکام اسلامی قرآن است؛ بعضا در همین راه و برای پیگیری همین هدف، بسیاری از گروه‌های معارض در مقابل انبیاء قد علم می‌کردند و در قالب حکومت طاغوت اجازه هرگونه تحرک و اجرای احکام اسلامی را نمی‌دادند.
ولایت
در جلسات پایانی طرح کلی اندیشه اسلامی، فرجامی برای مبحث نبوت در نظر گرفته شده است، مسئله ولایت. ولی به مثابۀ ادامه‌دهندۀ راه و روش پیامبر است که پس از خاتم نبیین وظیفه تاویل و اجرای کلام الهی را برعهده می‌گیرد. در این‌جا به این نکته اشاره می‌شود که ولایت باید در اختیار خداوند و در جهت اجرای کلام او باشد. هرکسی غیر از خداوند و جانشینان او اگر در این مقام قرار گیرند و بر مردم حکومت کنند، به مثابه حکومت طاغوت در نظر گرفته شده و مشروعیت ندارند.
در یکی از جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی نیز بر اساس آیه‌ای از سورۀ مائده به این نکته اشاره می‌شود که ولی مردم، یعنی آن کسی که تمام توانایی‌ها، قدرت و نشاط فکری مردم را رهبری می‌کند، خداست و هر آنکه خدا بر او نام و نشانی از ولایت قرار دهد. هرکسی که غیر از خدا و جانشینانش صاحب این امر شود و بر منصب ولایت بنشیند، شیطان بوده و آن ولایت نیز تحت امر شیطان خواهد بود. در مقابل جامعه‌ای که در آن ولی مشخص باشد و این ولایت در اختیار خدا و جانشینانش قرار گیرد، منشاء پرورش نشاط‌های فکری و عملی خواهد شد و همین امر موجب پویایی و ترقی آن جامعه است.
جلسات با مسئله ولایت و بیان مصادیق تاریخی و عینی آن به پایان می‌رسد و شاید هم به همین دلیل است که حکومت طاغوت وقت، پس از پایان این جلسات احساس خطر کرده و آن را کنشی در جهت مبارزه علیه خود تلقی کرده بود. شاید که آنان نیز خود را مصداق ولایت شیطان می دیدند.
طرح کلی اندیشۀ اسلامی در یک نگاه
کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی به عنوان پنجمین اثر مکتوب آیت الله خامنه‌ای که قبل از انقلاب در سال ۱۳۵۴ به چاپ رسید، با سایر کتبی که در این زمینه نوشته و منتشر شده است دو تفاوت عمده دارد:
- مباحث و مسائل تفسیری، به صورت موضوعی بوده و این موضوعات دارای نوعی انسجام محتوایی هستند.
- بشدت با شرایط اجتماعی زمانه همخوانی دارد، اما مختص و منحصر به یک زمان خاص و یا جامعه خاصی نبوده و برای تمامی اعصار و جوامع قابل اجرا و تحلیل است.
شاید این کتاب را بتوان یکی از آثار مهم در زمینه تفسیر موضوعی اجتماعی_سیاسی قرآن کریم دانست که به زبان عامۀ مردم طرح و تبیین شده است. با اینکه در آن روزها امکانات کافی برای ضبط کامل جلسات نبود و شاید دقایقی از صوت ضبط شده مشکلاتی داشته باشد، اما گردآورندگان کتاب تلاش کردند تا کاملترین متن از سلسله جلسات را در اختیار ما قرار دهند تا ما هم از بازار سرشور مشهد عبور کرده و چون یکی از مستمعین حاضر در مسجد امام حسن، پای سخنرانی این طلبه جوان باشیم.
