۹ بهار و چند قرن استمرار | مروری بر کتاب روزهای فاطمه

این روزها، روزهای فاطمه است و این شب‌ها، شب‌های علی است. چگونه می‌توان در عمری کوتاه تجلی خیر کثیر بود؟ چطور می‌توان در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بیشترین بهره‌وری‌ها و باروری‌ها و زایش‌ها و رویاندن‌ها رسید؟ تفاوت ما با حضرت زهرا (سلام الله علیها) در نگاه و حرکت و نقطه آغاز و پایان کجاست؟ تفاوت ما با آنان که در فاصله‌ کوتاهی از رحلت رسول دچار انحراف و سستی و فراموشی و انکار شدند، در چیست؟ مرحوم علی صفایی در کتاب روزهای فاطمه در تلاش برای ارائه پاسخی متفاوت به این پرسش‌هاست. معرفی کتاب روزهای فاطمه را در ادامه این مطلب از چی کتاب بخوانید.

معرفی کتاب روزهای فاطمه

کتاب روزهای فاطمه (س) دست‌نوشته مختصری است از استاد علی صفایی حائری (عین صاد) که با هدف شرح خطبه فدک حضرت زهرا (سلام الله علیها) تالیف شده و توسط انتشارات لیله القدر در دسته‌بندی آثار و کتاب‌های “ولایت و امامت” به چاپ رسیده است. به نظر می‌رسد کتاب روزهای فاطمه با سایر شرح و ترجمه‌هایی که از خطبه فدکیه نگاشته شده و به چاپ رسیده تفاوت‌های بسیاری دارد؛ چرا که ترجمه و شرح‌های موجود اغلب به بخشی از هدف خطبه یعنی بحث اثبات حقانیت امامت و بحث فقهی غصب فدک پرداخته‌اند اما کتاب روزهای فاطمه ما را با ابعاد مغفول‌مانده خطبه فدک و نگاهی زنده و آسیب‌شناسانه در قدرت کلام و بلاغت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) آشنا می‌کند. مرحوم صفایی در این کتاب در خلال تحلیل‌های کم نظیر از دلایل رخ دادن حادثه سقیفه سخن می‌گوید، از عوامل انحطاط افرادی که خود سرآمد مروت و فتوت و ایثار و همراهی رسول بوده‌اند و به ورطه کفر و فراموشی و انکار می‌افتند.

بررسی کتاب روزهای فاطمه

کتاب روزهای فاطمه به سه بخش «مقدمه»، «بخش اضطرار به ولی» و «بخش شرح خطبه فدکیه» تقسیم می‌شود. بخش دوم در کتاب دارای محوریت است و حتی بخش شرح خطبه هم دارای بازگشت‌ها و ارجاعات متعددی به بحث اضطرار به ولی است؛ بنابراین برای فهم بهتر شرح خطبه و مسائلی که نویسنده به دنبال تحلیل و تبیین آن‌هاست، بهتر است این مقدمه و این بخش با دقت و توجه و تعمق بیشتری مطالعه شود.

در بحث اضطرار به ولی، نویسنده کوشیده تا با طرح شبکه‌ای از مقدمات ضروری و مرتبط با تبیین معنای اضطرار، تعارض اضطرار به ولی با هویت و اختیار انسانی، تعامل و رابطه دوسویه و طولی ولایت با اصل توحید و معاد، گستره نیاز ما به ولی را به مقام تفویض که مقدمه تعلق به ولی و پیوند با اوست، برساند. 

در بخش سوم کتاب روزهای فاطمه، استاد صفایی حائری، با ظرافت و انتخاب هدفمند تعدادی از عبارات بلیغ و فصیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) در خطبه فدکیه، به دنبال آن است که علاوه بر اشاره‌های لطیف به قدرت و نفوذ کلام حضرت، وضعیت جامعه آن روز و تشابهات جامعه امروز و مرز باریک میان ما و آن‌هایی که به خاندان نبوت ظلم کردند را به تصویر بکشد. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ابتدا به معرفی خود، رسول اکرم (صلوات الله علیه و آله و سلم) و مقتضیات رسالت و خصوصیات هدایت ایشان پرداخته و سپس وضعیت عرب پیش از بعثت را برای مردم بازترسیم می‌کنند. سپس به خصوصیات امیرالمومنین و تحلیل تحولات پس از رحلت رسول، گام‌های شیطان و فتنه جویی‌ها و اقدامات منافقین و زمینه‌های آن می پردازد و همچنین فقیهانه پاسخ‌های مستند و مستدلی به شبهه فدکیه می‌دهند و در یکی از بخش‌های مهم کتاب به عوامل اِعراض از رسول اشاره می‌کنند که نویسنده از ابتدای کتاب در پی تبیین این عوامل و چرایی و چگونگی این اعراض است.

خلاصه کتاب روزهای فاطمه

یکی از مهم ترین نکات و ریشه‌هایی که استاد صفایی در تمام طول کتاب به آن پرداخته اند، بحث اضطرار به ولی است که خود به تنهایی بزرگ ترین عامل انحطاط حتی پس از رشد است و عامل نبود این اضطرار ضلالت قدر و نشناختن اندازه‌ها و محدودیت‌ها و امکانات آدمی. بحث ضلالت قدر یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم اندیشه‌ استاد صفایی حائری است. گم گردن راه، گم کردن سعی، ظلم و علو، علت انحراف بعد از یقین و .. از جمله نتیجه این اکتفای به نفس و نشناختن قدر است. برای فهم این معنا و همچنین ورود به قلمرو فکری مرحوم علی صفایی حائری پیشنهاد من مطالعه کتاب رشد به همراه شرح آن است. از کتابهای مرتبط ایشان در حوزه امامت و ولایت، کتاب خورشید در خاک نشسته ( شرحی بر دعاهای روزانه حضرت زهرا ) است که البته بیش از کتاب روزهای فاطمه نیازمند آشنایی با فضای فکری و قلم مرحوم صفایی می‌باشد.  

ابعاد آثار علی صفایی حائری

استاد علی صفایی حائری (ره) دارای ادبیات و نظام فکری کم‌نظیر، بدیع و منحصر‌به‌فردی در نگاه به دین و مذهب است که نمودش را در تمامی آثار ایشان می‌توان دید. در کتاب روزهای فاطمه (س) نیز ما شاهد انعکاس این ادبیات و ساختار و نظام فکری هستیم. 

ارتباط گرفتن با نثر متفاوت آثار ایشان شاید برای اذهان فلسفی که به قالب‌‌های ثابت متون تخصصی و علمی خو گرفته‌اند، کمی دشوار باشد و این مسئله بسته به ذائقه فکری افراد متفاوت است. آن چه آثار مرحوم صفایی را از آثار مشابه تمیز می‌دهد، عدم توقف ایشان در الفاظ و عبور به سمت معانی متعالی و ساختارمندی است که در عین عمق و قوت استنادات پنهان در متن آثار، زنده‌اند. شاید بتوان این زنده بودن محتوای عمیق و مستند و بدیع را از مهم ترین ویژگی‌های آثار ایشان از جمله کتاب روزهای فاطمه (س) دانست. 

یکی دیگر از نکات مهم کتاب روزهای فاطمه (س) و دیگر آثار عین صاد که باز ریشه در زنده بودن معانی پشت الفاظ و عبارات و ادبیات ایشان دارد، کاربردی بودن گفتمان ایشان برای وضع امروز بشر و جامعه‌ای است که در ظاهر امر به بن‌بست‌های فکری رسیده و در سردرگمی و اضطراری پر از استیصال به سر می‌برد.

کتاب روزهای فاطمه را چه کسانی بخوانند؟

کتابهای استاد صفایی حائری سهل ممتنع هستند. این بهترین تعبیری است که می‌توان در نسبت با آثار ایشان استفاده کرد. در عین آسانی و قابل فهم بودن، دارای معانی و مفاهیم عمیقی هستند که بعضا باید یک کتاب را چندین بار مطالعه کرد. 

روزهای فاطمه(س) را می‌توان از دسته کتاب‌های قابل فهم‌تر ایشان دانست. در عین حال که برای آشنایی با نظام فکری علی صفایی حائری کتاب مناسبی برای شروع نیست، اما با توجه به توضیحات و مقدماتی که بیان شد و حجم متخصر کتاب، می‌توان آن را برای فهم کلیت بحث اضطرار به ولی و فهم اجمالی علت وقوع حوادث بعد از سقفیه و غصب فدک، به افرادی که در این رابطه پرسش‌هایی دارند، پیشنهاد کرد.